Finanse po śmierci członka rodziny. Najczęstsze pytania i odpowiedzi.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwróciła żona zmarłego przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą. Po jego śmierci doszło do ustanowienia zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwa. Spadkobierczyni chciała uzyskać informację czy pomimo śmierci jej męża umowa rachunku bankowego pozostała w mocy, czy też doszło do jej rozwiązania z dniem śmierci małżonka.   

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z treścią art. 59a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – prawo bankowe (Dz. U. z 2020 r., poz. 1896 t.j., dalej: „ustawa – prawo bankowe) umowa prowadzenia rachunku bankowego co do zasady  ulega rozwiązaniu z dniem, w którym nastąpił zgon jego posiadacza. Norma ta odnajdzie swoje zastosowanie do wszystkich rachunków bankowych, niezależnie od ich rodzaju, prowadzonych na rzecz osób fizycznych, w tym małoletnich.  

Od przedstawionej zasady istnieją dwa wyjątki.

Po pierwsze, do rozwiązania umowy rachunku bankowego nie dojdzie d w przypadku, kiedy rachunek ten był prowadzony w związku z działalnością gospodarczą jego posiadacza. W myśl art. 59c ust. 1 ustawy – prawa bankowe,  w razie śmierci przedsiębiorcy bank jest zobligowany do prowadzenia rachunku bankowego związanego z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą , jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. poz. 1629 ze zm.). Przepis ten stanowi niejako powtórzenie treści art. 922 § 1 oraz 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r., poz. 1740 t.j., dalej: k.c.), który zawiera pośredni nakaz prowadzenia przez bank rachunku bankowego pomimo śmierci przedsiębiorcy. Unormowanie to gwarantuje spadkobiercom zmarłego możliwość zachowania ciągłości prowadzenia przedsiębiorstwa. Oznacza to, że  pomimo śmierci posiadacza rachunku, będącego przedsiębiorcą, umowa prowadzenia rachunku bankowego nie zostanie rozwiązana . Na koniec należy jednak wspomnieć, że strony umowy prowadzenia rachunku bankowego mogą zawrzeć w treści przedmiotowej umowy stosowne postanowienie, na podstawie którego dojdzie do rozwiązania umowy rachunku bankowego przedsiębiorcy w razie jego śmierci.  

Po drugie, na podstawie art. 59a ust. 1 ustawy – prawo bankowe rozwiązaniu nie ulegnie  umowa rachunku bankowego prowadzonego na rzecz większej liczby osób, np. małżonków.  Jej rozwiązanie nie nastąpi nawet w sytuacji, gdy do zgonu wszystkich posiadaczy rachunku dojdzie jednocześnie. Niemniej jednak ustawodawca zezwolił, aby strony same określiły wypadki, w których dojdzie do rozwiązania umowy rachunku. Tym samym,  w zależności od woli stron umowa rachunku bankowego może ulec rozwiązaniu w razie śmierci jednego, większej liczby lub dopiero wszystkich posiadaczy rachunku . To więc od woli stron będzie zależeć czy w razie śmierci któregokolwiek ze współposiadaczy rachunku dojdzie do rozwiązania umowy.  

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego? Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres porady@rf.gov.pl . Udzielają też porad telefonicznych pod numerem 22 333 73 25  – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwróciła się córka zmarłego spadkodawcy. Wskazała, że jej ojciec był przed śmiercią właścicielem rachunku bankowego w jednym z banków. Nie miała pewności czy ojciec nie był posiadaczem rachunków bankowych prowadzonych w innych bankach. Zwróciła się do Rzecznika o wyjaśnienie jej obecnie obowiązującego stanu prawnego w zakresie ewentualnej możliwości uzyskania informacji od banków o tym, czy jej ojciec miał z którymś z nich zawartą umowę prowadzenia rachunku bankowego
. 

W myśl art. 92bb ust. 1 ustawy – prawo bankowe, 
banki są zobowiązane prowadzić 
C
entralną informację o rachunkach bankowych
 (dalej: Centralna informacja). Są w niej zgromadzone informacje na temat wszelkich rachunków bankowych prowadzonych w bankach oraz spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowej, niezależnie od osoby, na rzecz której dany rachunek jest prowadzony (art. 92ba ustawy – prawo bankowe). Oznacza to więc, że 
znajdują się w niej informacje dotyczące rachunków prowadzonych na rzecz osób fizycznych, w tym przedsiębiorców oraz małoletnich,
 a także
 dane dotyczące
 rachunków wspólnych
. 

Centralna informacja jest znacznym ułatwieniem dla osób poszukujących informacji o rachunkach bankowych należących do ich spadkodawców czy nawet ich samych, o których mogli utracić informacje. Jak już wspomniano, zawiera ona bowiem informacje nie tylko o rachunkach bankowych prowadzonych w bankach, ale także w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. 

W celu uzyskania danych z Centralnej informacji, 
niezbędne jest złożenie odpowiedniego 
pisemnego 
wniosku.
 Można go wnieść w każdej placówce bankowej lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej działającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
, niezależnie od tego czy spadkodawca zawarł z danym podmiotem rynku finansowego umowę rachunku.  

Wniosek m
oże z kolei
 złożyć 
wyłącznie 
osoba
,
 
która uzyskała tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku
. W razie rachunku prowadzonego na rzecz przedsiębiorcy, uprawnienie to przysługuje także zarządcy sukcesyjnemu. W obu zaś przypadkach wraz z wnioskiem 
niezbędne jest wykazanie tytułu prawnego 
stanowiącego podstawę prawną do jego wniesienia
. Na marginesie należy wskazać, że na mocy art. 92bc ust. 2 ustawy – prawo bankowe, z uzyskaniem danych z Centralnej informacji może wiązać się obowiązek poniesienia stosownych opłat przeznaczonych na pokrycie kosztów udzielania informacji, jednak nie mogą być one wyższe niż koszt ich wygenerowania. 

Informacje przekazywane osobie, która złożyła wniosek do Centralnej informacji 
zawiera
ją
 wskazanie banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej
 prowadz
ącej 
ewentualnie 
rachunek 
należący do spadkodawcy
 bądź prowadzącej rachunek w przeszłości, wraz ze wskazaniem 
numer
u
 rachunk
u
 wynikające
go
 z umowy rachunku oraz informacj
i w zakresie tego
 czy rachun
ek
 te
n
 nadal 
jest 
prowadzon
y
. Co szczególne, w przypadku danych dotyczących rachunków wspólnych, informacja przekazywana z Centralnej informacji nie zawiera danych współposiadacza rachunku.  

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwróciła się córka zmarłego spadkodawcy. Za życia, ojciec udzielił jej pełnomocnictwa do rachunku bankowego, na mocy którego mogła ona dokonywać wszelkich czynności na równi z jej ojcem. Córka zmarłego zwróciła się do Rzecznika z pytaniem czy pełnomocnictwo do rachunku istnieje i wciąż jest skuteczne. 
 

W  pierwszej kolejności należy ustalić czy wraz ze śmiercią posiadacza rachunku bankowego nie doszło do rozwiązania umowy rachunku
 – dopiero bowiem w takim wypadku można podjąć rozważania związane z dalszym istnieniem oraz skutecznością udzielonych pełnomocnictw do rachunku bankowego.  

Przyjmując jednak, że umowa rachunku bankowego pozostaje w mocy pomimo śmierci posiadacza rachunku, wówczas wskazać należy, że przepisy ustawy – prawo bankowe nie regulują wprost kwestii związanych z dalszym istnieniem pełnomocnictwa po śmierci posiadacza rachunku bankowego. 
Oznacza to, że swoje zastosowanie odnajdą tutaj normy zawarte w treści k.c.
 

Zgodnie zaś z treścią art. 101 § 2 k.c., 
pełnomocnictwo do rachunku bankowego co do zasady wygasa wraz ze śmiercią posiadacza rachunku bankowego lub osoby
,
 na rzecz której udzielono pełnomocnictwa
. Takie ujęcie oznacza, że wraz ze śmiercią posiadacza rachunku bankowego wygasają wszystkie udzielone przez niego pełnomocnictwa związane z prowadzeniem tego rachunku.  

Treść wskazanej powyżej regulacji prowadzi zatem do wniosku, że 
z momentem śmierci posiadacza rachunku, dotychczasowy pełnomocnik traci wszelkie uprawnienia do składania w banku dyspozycji dotyczących rachunku
. Nie może on więc przykładowo wypłacać żadnych środków z rachunku bankowego. Jeżeli pomimo wygaśnięcia pełnomocnictwa podejmie on jakiekolwiek czynności w ramach dotychczasowego umocowania, to jego działanie w rzeczywistości będzie pozbawione podstawy prawnej.  

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o podjęcie postępowania interwencyjnego zwrócił się wnuk zmarłego spadkodawcy. Bank odmówił spadkobiercy zwrotu poniesionych przez niego kosztów pogrzebu, z uwagi na brak przedłożenia zestawienia kosztów pochówku. Klient wniósł o podjęcie czynności interwencyjnych w jego sprawie. 
 

Art. 55 ust. 1 pkt 1 ustawy – prawo bankowe 
zobowiązuje bank do wypłaty środków znajdujących się na rachunku bankowego zmarłego posiadacza rachunku na rzecz osoby, która przedłoży rachunki potwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów
. Kwota ta nie wchodzi do masy spadkowej po zmarłym. Do wypłaty środków, stanowiących rekompensatę kosztów pogrzebów może ubiegać się nie tylko osoba fizyczna, ale też osoba prawna czy ułomna osoba prawna. 
Osoba ta nie musi być małżonkiem zmarłego, jego krewnym, powinowatym czy spadkodawcą – zasadniczym wymogiem jest tutaj fakt sfinansowania pogrzebu
. Do kosztów pogrzebu należy z kolei zaliczyć koszty przewozu zwłok, zakupu trumny, odzieży żałobnej, miejsca na grób, koszt wzniesienia nagrobka lub remontu nagrobka, w którym zmarły ma zostać pochowany, a także wydatki na urządzenie uroczystości pogrzebowej oraz stypy.  

Należy również wspomnieć, iż 
aby doszło do wypłaty środków, łącznie muszą zostać spełnione trzy dodatkowe elementy
. Po pierwsze, na rachunku bankowym zmarłego oczywiście 
musi znajdować się odpowiednia kwota 
pieniędzy
, która będzie mogła być wypłacona i przeznaczona na poczet pokrycia poniesionych kosztów pogrzebu
. Bank nie jest bowiem zobowiązany do samodzielnego finansowania pochówku swojemu klientowi.  

Po wtóre, 
zwrot wydatków związanych z kosztami zorganizowania pogrzebów następuje jedynie w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w środowisku zmarłego
. Oznacza to, że nie wszystkie koszty mogą zostać zwrócone, lecz tylko te, które będą uzasadnione zwyczajami przyjętymi w otoczeniu zmarłego. Posługując się przykładem – jeśli zmarły był przed śmiercią osobą majętną, to wówczas wysoki koszt pochówku powinien być zrefinansowany w całości. Jeżeli jednak pochodził on z rodziny oraz środowiska o umiarkowanej stopie zamożności, to wówczas istnieje ryzyko, że nadmierne koszty poniesione na zorganizowanie pogrzebu nie zostaną zaspokojone w całości.   

Po trzecie zaś, 
jeśli posiadaczem rachunku bankowego, z którego miałaby nastąpić wypłata środków byli wspólnie małżonkowie, to uprawnienie do domagania się zwrotu poniesionych kosztów pogrzebu nie odnajdzie swojego zastosowania
. Zgodnie bowiem z art. 57 ustawy – prawo bankowe, obowiązek zwrotu poniesionych kosztów pogrzebu nie ma zastosowania, jeśli wypłata środków miałaby nastąpić z rachunku wspólnego małżonków. 

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił syn zmarłego posiadacza indywidualnego rachunku bankowego. Wskazał, że wraz ze swoją matką nabyli po połowie spadek po zmarłym posiadaczu rachunku bankowego. W chwili śmierci, na rachunku bankowym znajdowała się pewna kwota pieniędzy. Klient skierował się z pytaniem czy ta kwota wchodzi w skład spadku oraz jakie są zasady jej dziedziczenia.

Zgodnie z ogólną zasadą dziedziczenia, ukształtowaną w treści art. 922 § 1 oraz 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r., poz. 1740 t.j., dalej: k.c.),
prawa, ale także obowiązki majątkowe zmarłego spadkodawcy zasadniczo przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób, będących jego spadkobiercami
.
Norma ta odnajdzie swoje zastosowanie również do środków finansowych zgromadzonych na indywidualnym rachunku bankowym zmarłego
, które były na nim zdeponowane w chwili śmierci spadkodawcy.

W tym miejscu należy wspomnieć, że
z rachunku bankowego zmarłego w pierwszej kolejności będą mogły zostać zaspokojone inne należności
, jak choćby zwrot kosztów pogrzebu (omówiony w I części poradnika spadkowego), kwota przeznaczona na poczet dyspozycji wkładem na wypadek śmierci czy suma wypłaty kwoty z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego, które wyłączone są spod spadkobrania.

Oznacza to, że co do zasady, w razie braku odpowiednich poleceń lub roszczeń,
całość majątku zgromadzonego na rachunku bankowym zmarłego wejdzie w skład spadku po nim
, który będzie podlegać dziedziczeniu przez spadkobierców zmarłego.

Zgodnie zaś z treścią art. 926 § 1 k.c.
powołanie do dziedziczenia może wynikać z ustawy lub z testamentu
. Wskazać przy tym należy, że ustawodawca pierwszeństwo przypisał dziedziczeniu testamentowym –
dopiero w sytuacji, kiedy spadkodawca nie powołał nikogo do spadku albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą, dojdzie do spadkobrania z ustawy
.

Do nabycia spadku dochodzi wraz z momentem otwarcia spadku, co następuje z chwilą śmierci spadkodawcy
(por. art. 924-925 k.c.). Warto przy tym podkreślić, że spadkobranie z momentem otwarcia spadku nie jest stanem definitywnym, a jedynie pewnym swoistym domniemaniem. Na mocy bowiem art. 1012 k.c.
spadkobierca może spadek przyjąć wprost
(przyjęcie proste, spadkobierca odpowiada wtedy bez ograniczeń za długi spadkodawcy),
przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza
(odpowiedzialność za długi spadkodawcy jest ograniczona do wartości czynnej spadku, a więc wartości majątku nabywanego przez spadkobiercę wskutek spadkobrania),
bądź spadek w całości odrzucić
. Co istotne, niemożliwe jest częściowe odrzucenie oraz częściowe przyjęcie spadku.

Zgodnie zaś z art. 1015 § 1 i 2 k.c.,
spadkobierca jest zobowiązany złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie sześciu miesięcy, liczonym od dnia, w którym dowiedział się on o tytule swojego powołania do dziedziczenia
. Takie ujęcie oznacza, że termin ten może być liczony od innej daty niż dzień otwarcia spadku, jeśli spadkobierca dopiero po niej dowiedział się o powołaniu do spadku. Co szczególne,
brak złożenia przez spadkobiercę wymaganego oświadczenia, oznacza przyjęcie przez niego spadku z dobrodziejstwem inwentarza
.

Do uzyskania wypłaty środków zgromadzonych na rachunku bankowym wymagane jest przedłożenie odpowiedniego dokumentu
, z którego będzie wynikać tytuł prawny, potwierdzający fakt dziedziczenia po zmarłym. Może nim być wydane przez sąd postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub też notarialne poświadczenie dziedziczenia. W sytuacji,
gdy do spadkobrania zostanie powołana więcej niż jedna osoba, niezbędne będzie przedstawienie także dokumentu potwierdzającego dokonanie działu spadku
. W myśl art. 1037 § 1 k.c., dział spadku może nastąpić na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami lub na mocy orzeczenia sądu, wydanego na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się posiadacz rachunku bankowego, których chciał ustanowić na rzecz swojego syna dyspozycję wkładem na wypadek śmierci. Skierował w związku z tym zapytanie do Rzecznika o zasady realizacji tej usługi oraz związane z nią niezbędne informacje.

Zgodnie z treścią art. 56 ust. 1 ustawy – prawo bankowe,
posiadaczowi rachunku
bankowego
(oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej)
przysługuje możliwość złożenia bankowi polecenia realizacji wypłaty określonej ilości pieniędzy z rachunku bankowego po śmierci jego posiadacza na rzecz wskazanej przez niego osoby lub osób
. Czynność ta jest powszechnie nazywana dyspozycją wkładem na wypadek śmierci. Musi być ona wykonana w formie pisemnego oświadczenia.

Beneficjentami dyspozycji mogą być małżonek posiadacza rachunku, a także wstępni, zstępni lub rodzeństwo posiadacza. Takie ujęcie oznacza, że
krąg beneficjentów jest bardzo ograniczony
. Nie jest więc możliwe złożenie dyspozycji przykładowo na korzyść osoby spoza najbliższej rodziny czy na rzecz osoby prawnej.

Beneficjent dyspozycji wkładem na wypadek śmierci musi zostać precyzyjnie określony przez posiadacza rachunku bankowego
, aby nie było jakichkolwiek wątpliwości co do osoby, na rzecz której dyspozycja winna zostać zrealizowana. Wystarczające powinno być wskazanie jego imienia i nazwiska, stopnia pokrewieństwa, miejsca zamieszkania, numeru PESEL lub dowodu osobistego.

Posiadacz rachunku bankowego ma możliwość ustalenia kwoty dyspozycji na różne sposoby.
Może określić wysokość dyspozycji jako całość kwoty pieniężnej znajdującej się na jego rachunku w chwili śmierci albo w chwili dokonywania dyspozycji, alternatywnie jako określony procent tej kwoty bądź jako precyzyjnie określoną kwotę w wysokości nominalnej.
Trzeba jednak wskazać, że łączna kwota wszystkich wypłat z tytułu dyspozycji wkładem na wypadek śmierci podlega ograniczeniom. Nie może być ona wyższa niż równowartość dwudziestokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku
(por. art. 56 ust. 2 ustawy – prawo bankowe). Suma ta zaktualizuje się więc 
dopiero w momencie jego śmierci
 i obliczana będzie zawsze za ostatni miesiąc przed tą chwilą. Według stanu na dzień publikacji niniejszego poradnika, czyli grudzień 2020 r., jest to ponad 107,4 tys. zł.

Ponadto, posiadacz rachunku bankowego
w każdej chwili jest władny zmodyfikować treść swojej dyspozycji – zmienić jej wysokość lub całkowicie odwołać polecenie
. Oświadczenie o zmianie lub odwołaniu dyspozycji odbywa się w takiej samej formie, jak jej ustanowienie – poprzez złożenie bankowi pisemnego oświadczenia woli.

Należy przy tym zaznaczyć, że
do wypłaty środków pieniężnych z tytułu dyspozycji wkładem na wypadek śmierci dochodzi dopiero po śmierci posiadacza rachunku
. Beneficjent dyspozycji nie może zatem domagać się jej realizacji jeszcze za życia posiadacza rachunku bankowego.

Co istotne, zgodnie z treścią art. 56 ust. 4 ustawy – prawo bankowe,
suma pieniędzy wypłacona beneficjentowi dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie wchodzi w skład spadku po posiadaczu rachunku
. Kwota otrzymywana przez beneficjenta nie podlega zatem dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Nabywa on więc określoną przez posiadacza rachunku kwotę pieniężną bez konieczności wszczynania postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku lub wizyty u notariusza, w celu uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Należy jednak zaznaczyć, że aby doszło do realizacji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, w pierwszej kolejności na rachunku bankowym zmarłego
musi oczywiście znajdować się odpowiednia kwota pieniędzy, która będzie mogła być wypłacona i przeznaczona na poczet realizacji dyspozycji
.Bank nie jest bowiem zobowiązany do finansowania realizacji polecenia zapłaty z własnych środków, jeśli majątek posiadacza nie wystarcza na pokrycie realizacji dyspozycji.

Ważne!
Więcej informacji dotyczących dyspozycji wkładem na wypadek śmierci w analizie dostępnej pod
poniższym linkiem – kliknij tutaj.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się syn zmarłego posiadacza rachunku bankowego, prowadzonego na podstawie umowy zawartej na czas określony. Wskazał, że dopiero po upływie roku od rozwiązania umowy bank samodzielnie ustalił, że posiadacz rachunku zmarł. Samo rozwiązanie umowy miało nastąpić nie ze względu na śmierć klienta, ale z uwagi na upływ okresu, na jaki została ona zawarta. Wobec tego faktu, bank zrealizował na rzecz syna dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, o której syn zmarłego nie miał dotychczas pojęcia. W związku z tym, skierował on do Rzecznika zapytanie o prawidłowość działania banku.

Na mocy treści art. 59b ustawy – prawo bankowe,
bank jest zobowiązany do wystąpienia z upływem 3 miesięcy od dnia wygaśnięcia umowy rachunku bankowego, do ministra właściwego do spraw informatyzacji o udostępnienie danych z rejestru PESEL umożliwiających ustalenie, czy posiadacz rachunku żyje
. Aby bank mógł dokonać tej czynności, łącznie muszą zostać spełnione cztery przesłanki.

Po pierwsze,
umowa rachunku bankowego łącząca bank z klientem musi być umową zawartą na czas określo
ny
. Po drugie zaś,
umowa ta musi wygasnąć wskutek upływu okresu, na który została zawarta
. Po trzecie,
przedmiotowa umowa rachunku bankowego nie może być zawarta przez jego posiadacza w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej
. Po czwarte z kolei,
posiadacz rachunku przed rozwiązaniem umowy nie wydał dyspozycji wypłaty środków
pieniężnych znajdujących się na rachunku bankowym.

Określenie czy posiadacz rachunku bankowego żyje, będzie determinować dalsze postępowanie banku w sprawie. Należy bowiem nadmienić, że
w razie ustalenia na podstawie danych wynikających z rejestru PESEL, iż posiadacz rachunku bankowego nie żyje, bank jest zobligowany, aby zawiadomić o tym ewentualnych beneficjentów dyspozycji wkładem na wypadek śmierci
(w myśl art. 56a ust. 2 ustawy – prawo bankowe) lub gminę ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego (co wynika z treści art. 111c ustawy – prawo bankowe).

Uwzględniając powyższe stwierdzić należy, że
bank, w razie ustalenia, że posiadacz rachunku bankowego, który przed śmiercią dokonał dyspozycji wkładem na wypadek śmierci
, oprócz zawiadomienia beneficjenta dyspozycji wkładem na wypadek śmierci o śmierci posiadacza rachunku,
powinien również zrealizować na jego rzecz treść przedmiotowej dyspozycji.

Warto zaznaczyć, że może dojść do sytuacji, gdy bank, niezależnie od realizacji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci,
zostanie również wezwany przez spadkobierców zmarłego do wypłaty pozostałych środków znajdujących się na rachunku
. Należy jednak pamiętać, że pierwszeństwo w wypłacie mają środki przeznaczone na realizację dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, które nie wchodzą w skład masy spadkowej po zmarłym.

Jednocześnie trzeba wyjaśnić, iż
jeśli wskutek weryfikacji w rejestrze PESEL okazałoby się, że posiadacz rachunku nadal żyje, to bank jest zwolniony z obowiązku podejmowania dalszych czynności w sprawie
. Żaden bowiem z przepisów ustawy – prawo bankowe nie nakłada na niego obowiązku podjęcia jakichkolwiek działań w tej sytuacji. Same zaś środki zgromadzone na rachunku bankowym posiadacza trafiłyby na specjalny rachunek techniczny, z którego zostałyby wypłacone dopiero na żądanie posiadacza tego rachunku, a w razie jego ewentualnej śmierci – mogłyby przykładowo zostać przeznaczone na poczet ewentualnej realizacji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci bądź podjęte na żądanie spadkobierców zmarłego.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się syn zmarłego posiadacza rachunku bankowego. Wskazał on, że prowadzony rachunek należał do obojga z jego rodziców. Po śmierci ojca bank odmówił dostępu jego matce do rachunku bankowego, wskazując, że taki stan będzie się utrzymywać do momentu przedstawienia kopii wydanego przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego poświadczenie dziedziczenia. Oznaczało to więc, że współposiadacz rachunku bankowego utracił do niego jakikolwiek dostęp i nie mógł realizować żadnych zleceń dotyczących rachunku.

Na wstępie należy podkreślić, iż uwzględniając treść przedstawionego zapytania, poniższa analiza będzie dotyczyć wyłącznie sytuacji, w której współwłaścicielami rachunku są małżonkowie.

Zgodnie z art. 51 ustawy – prawo bankowe,
rachunek bankowy, za wyłączeniem rachunku rodzinnego, może być prowadzony dla kilku osób fizycznych
, jako ich rachunek wspólny. Dodatkowo, w myśl art. 51a ustawy – prawo bankowe, o ile umowa zawarta z Bankiem nie stanowi inaczej,
każdy ze współposiadaczy rachunku bankowego prowadzonego wspólne dla kilku osób fizycznych może samodzielnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku
, jak również w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy.

Analizując treść art. 51a ustawy – prawo bankowe, powinno się w pierwszej kolejności dojść do przekonania, że
zasadniczą rolę dla określenia skutków śmierci jednego ze współposiadaczy rachunku bankowego pełni treści umowy wiążącej klientów z bankiem oraz regulaminów
stosowanych przez bank
w odniesieniu do danego rachunku. Ustawodawca oddał bowiem stronom umowy prawo do ukształtowania sytuacji dotyczącej danego rachunku po śmierci współposiadacza.

Co szczególne,
praktyka banków w tym zakresie nie jest jednolita
. W związku z tym, należy zawsze odnieść się do zapisów kontraktowych. Zgodnie z zapisami regulacji stosowanych przez część podmiotów rynku finansowego,
w
razie śmierci jednego ze współmałżonków, drugi zachowuje pełnię praw do dalszego swobodnego dysponowania rachunku oraz całością środków znajdujących się na rachunku bankowym
. W tym wypadku dochodzi również do swoistego przekształcenia rachunku wspólnego w rachunek indywidualny. Równie powszechne jest rozwiązanie, kiedy
w razie śmierci jednego ze współposiadaczy umowa rachunku bankowego wygasa
, z uwagi na realizację zawartego w jej treści warunku rozwiązującego.

Istnieje jednak grupa banków, które w umowach zawartych ze swoimi klientami wprowadzają zapisy nadające
bankowi prawo dokonania blokady środków zgromadzonych na rachunku w całości. Blokada ta może zostać zwolniona po przedstawieniu dokumentu, z którego będzie wynikać fakt dziedziczenia po zmarłym współposiadaczu
. Takie rozwiązanie
jest jednak krytykowane w doktrynie,
a w przeszłości także przez Komisję Nadzoru Finansowego, z uwagi na fakt, iż bank dokonuje swoistego podziału spadku po zmarłym, ustalając jednocześnie wysokość udziałów w wysokości pieniędzy znajdujących się na rachunku bankowym. Zakłada on przy tym, że całość środków zdeponowanych na rachunku należała wyłącznie do jednego ze współmałżonków.
Do realizacji tych czynności bank ma nie być w żadnym stopniu umocowany, dlatego pełną blokadę środków należy uznać za nieuprawnioną
.

Przedstawione powyżej regulacje oznaczają, że
decydującą rolę pełni treść umowy zawartej z bankiem, ewentualnie regulacje zawarte w zaakceptowanych przez klientów regulaminach stosowanych przez daną instytucję rynku finansowego
.

Na koniec należy podkreślić, że na mocy art. 57 ustawy – prawo bankowe do
rachunków wspólnych swojego zastosowania nie odnajdą regulacje odnoszące się do realizacji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, zwrotu kosztów pogrzebu oraz wypłaty kwoty z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego
. Jak już bowiem wskazano, w razie śmierci jednego ze współposiadaczy nie musi dojść do rozwiązania umowy rachunku bankowego, a same środki zawarte na rachunku nie zawsze wejdą w skład masy spadkowej po zmarłym współposiadaczu rachunku.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwróciła się żona zmarłego posiadacza rachunku bankowego. Wskazała, że jej mąż przed śmiercią miał prowadzony indywidualny rachunek bankowy, z którego co miesiąc były dokonywane ich miesięczne opłaty czynszowe, realizowane na podstawie stałego polecenia przelewu bankowego. Dodatkowo, posiadacz aktywnie korzystał z karty płatniczej przypisanej do rachunku bankowego, za której wydanie i oddanie do korzystania bank pobierał stałą i comiesięczną opłatę. Klient zwrócił się z zapytaniem czy umowa rachunku bankowego nadal obowiązuje, a wraz z nią – czy w mocy pozostają stałe polecenia przelewów oraz czy bank może pobierać opłaty za wydaną kartę.

Zgodnie z treścią art. 59a ust. 1 pkt 1 ustawy – prawo bankowe,
umowa prowadzenia indywidualnego rachunku bankowego ulega rozwiązaniu z dniem, w którym nastąpił zgon jego posiadacza
. Zasada ta odnajdzie swoje zastosowanie do wszystkich rodzajów rachunków bankowych, otwartych na rzecz osób fizycznych, które nie są prowadzone w związku z działalnością gospodarczą.

Tym samym, wraz ze śmiercią posiadacza rachunku dochodzi do rozwiązania umowy prowadzenia rachunku bankowego.
W konsekwencji przestają obowiązywać również wszelkie akcesoryjne usługi, które były świadczone przez bank w związku z prowadzeniem tego rachunku
.

Uwzględniając powyższe, uznać trzeba, iż
skoro rozwiązaniu ulega umowa prowadzenia rachunku bankowego, to wygasa także obowiązek realizowania przez bank stałych poleceń przelewów
. Oznacza to więc, że żona zmarłego klienta banku nie może oczekiwać od niego dalszej realizacji jakichkolwiek stałych poleceń przelewów.

Podobnie będzie również z możliwością korzystania z karty płatniczej oraz pobieraniem opłat z tego tytułu – karta płatnicza jest produktem bankowym ściśle związanym z danym rachunkiem bankowym. W związku z tym,
wraz z momentem rozwiązania umowy rachunku bankowego z jednej strony brak jest możliwości korzystania z karty płatniczej, a z drugiej strony,
skoro usługa korzystania z karty przestaje być świadczona, to bank nie może od tego momentu pobierać jakichkolwiek opłat z tego tytułu
.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się syn zmarłego spadkodawcy. Spadkodawca przed śmiercią zaciągnął kredyt. Pytanie dotyczyło tego, czy  wraz ze śmiercią kredytobiorcy doszło do natychmiastowego postawienia zadłużenia kredytowego w stan wymagalności.

Wymagalność roszczenia to stan, w którym wierzyciel (w niniejszym kazusie – bank) uzyskuje możliwość skutecznego żądania zaspokojenia swojej wierzytelności, a dłużnik zostaje obarczony obowiązkiem spełnienia świadczenia
. Przed terminem wymagalności wierzyciel nie ma bowiem prawa domagać się od dłużnika płatności jego należności. W sytuacji, kiedy dłużnik nie reguluje spoczywającego na nim długu, wierzycielowi przysługuje prawo, aby wystąpić do sądu z powództwem o zapłatę, bez obawy oddalenia roszczenia jako przedwczesnego.

W przypadku kredytu udzielanego konsumentowi, co do zasady
termin wymagalności roszczenia jest określany dla każdej z rat pojedynczo.
Wobec tego, termin wymagalności jednej raty kredytowej będzie różnić się od terminu wymagalności innych rat kredytu.

Obecnie, nie obowiązuje żaden przepis prawny, który powodowałby natychmiastową wymagalność kredytu w razie śmierci kredytobiorcy. Decydującą rolę będzie pełnić wobec tego umowa kredytu, której zapisy każdy kredytobiorca musi przeanalizować we własnym zakresie.
Jeśli zabraknie w jej treści odpowiedniego postanowienia umownego dotyczącego natychmiastowej wymagalności kredytu, wówczas zadłużenie kredytowe wejdzie w skład spadku po zmarłym jako jedno z pasywów (długów) spadkowych po spadkodawcy. Do przedawnienia będzie stosować się ogólne przepisy k.c.
– termin wymagalności rat kredytu będzie następować osobno dla każdej z rat zobowiązania.

Z praktyki banków wynika, że określone zdarzenia losowe, takie jak choćby śmierć kredytobiorcy, faktycznie
mogą
powodować natychmiastową wymagalność całej części kredytu pozostałej do spłaty w dniu wystąpienia zdarzenia losowego.
Takie postanowienie musi jednak znaleźć się w treści umowy kredytu
(por.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 kwietnia 2018 r., sygn. akt: V ACa 54/17). Zwarcie w umowie klauzul regulujących natychmiastową wykonalność roszczenia nie stoi w sprzeczności z obecnie obowiązującymi przepisami prawnymi.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwróciła się żona zmarłego kredytobiorcy. Poprosiła Rzecznika Finansowego o wyjaśnienie z jakim terminem przedawniają się roszczenia przysługujące bankowi na podstawie umowy kredytu.

Początek biegu terminu przedawnienia jest bezpośrednio związany z terminem wymagalności roszczenia (art. 120 § 1 k.c.). Okres przedawnienia żądania rozpoczyna się bowiem od dnia, w którym przedmiotowe roszczenie stało się wymagalne – czyli wraz z dniem, kiedy minął termin jego płatności.

Powyższe prowadzi do wniosku, że przedawnienie każdej z rat kredytu następuje co do zasady indywidualnie, w oderwaniu od przedawnienia innych rat
. Jeśli jednak zadłużenie zostanie postawione w stan natychmiastowej wymagalności wskutek np. śmierci kredytobiorcy, wówczas termin przedawnienia biegnie dla całej sumy kredytu pozostałej do spłaty.

Termin przedawnienia roszczeń bankowych wynikających z kredytu konsumenckiego, w myśl art. 118 k.c., wynosi 3 lata – jako roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zastrzec jednocześnie należy, że
obecnie termin przedawnienia upływa dopiero wraz z końcem roku kalendarzowego, w którym upływa okres przedawnienia, a nie z dniem, z którym upływają 3 lata od dnia powstania wymagalności roszczenia
.

Posługując się przykładem – jeśli roszczenie stało się wymagalne w dniu 20 kwietnia 2019 r., to termin jego przedawnienia upłynie z dniem 31 grudnia 2022 r.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwróciła córka zmarłego spadkobiercy. Córka wiedziała, że jej ojciec przed śmiercią miał zaciągniętych wiele zobowiązań w instytucjach pożyczkowych, za które nie chciała ponosić odpowiedzialności spadkowej. Poprosiła Rzecznika o radę co do możliwości przynajmniej częściowego uchylenia się od odpowiedzialności za długi spadkowe.

W pierwszej kolejności trzeba przypomnieć, że na mocy art. 922 § 1 i 2 k.c.,
prawa oraz obowiązki majątkowe zmarłego spadkodawcy przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób,
będących jego spadkobiercami. 

Tym samym, z momentem otwarcia spadku, dochodzi do jego nabycia przez spadkobierców. Oba te zdarzenia następują z chwilą śmierci spadkodawcy
 (por. art. 924-925 k.c.). Co jednak szczególne, nabycie spadku wraz z momentem śmierci spadkodawcy jest swoistym domniemaniem prawnym, które może zostać obalone. W myśl bowiem art. 1012 k.c. 
spadkobierca ma trzy możliwości:

• może spadek przyjąć wprost
  . To tzw. przyjęcie proste. Wówczas spadkobierca odpowiada bez ograniczeń za długi spadkodawcy;
• może przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W tym wypadku
  odpowiedzialność za długi spadkodawcy jest ograniczona do wartości czynnej spadku, a więc wartości majątku nabywanego przez spadkobiercę wskutek spadkobrania;  
• może spadek w całości odrzucić.

Trzeba przy tym przypomnieć, że na
spadkobiercy spoczywa obowiązek złożenia odpowiedniego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Termin na złożenie takiego oświadczenia wynosi
sześć miesięcy.
Jest on liczonym od dnia, w którym spadkobierca powziął informację o tytule swojego powołania do dziedziczenia.
W razie
 
braku złożenia przez spadkobiercę wymaganego oświadczenia, nastąpi przyjęcie przez niego spadku z dobrodziejstwem inwentarza
. Należy wskazać, że niedopuszczalne jest częściowe przyjęcie ani częściowe odrzucenie spadku.

Takie ujęcie oznacza, że
jeśli spadkobierca nie wyraża woli ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe, wówczas jest on zobowiązany do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku
. Alternatywnie,
jeśli zgadza się na odpowiedzialność do określonej wysokości, niezbędne będzie złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
. Jednocześnie, jak wskazano powyżej, w razie braku oświadczenia w terminie sześciu miesięcy od powzięcia informacji o tytułu do spadkobrania, dojdzie do dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza.

Trzeba mieć świadomość, że z odrzuceniem spadku będzie wiązać się nie tylko brak odpowiedzialności za długi zmarłego.
Skutkiem takiego działania jest bowiem jednoczesny brak możliwości przyjęcia jakiejkolwiek wartości czynnej majątku należącego do spadkodawcy w chwili jego śmierci
. Spadkobierca powinien więc dokładnie rozważyć czy rozsądnym działaniem będzie złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca nabywa wszelkie aktywa majątkowe po zmarłym (tzw. stan czynny spadku). Właśnie do wartości tych aktywów będzie on ponosić odpowiedzialność za ewentualne długi zmarłego
. Do określenia wartości spadku niezbędne jest dokonanie stosownego wykazu inwentarza albo spisu inwentarza stanu czynnego spadku nabytego po zmarłym. Warto przy tym wskazać, że w celu uniknięcia jakichkolwiek opłat związanych ze sporządzeniem wykazu lub spisu inwentarza, istnieje możliwość samodzielnego złożenia odpowiedniego wykazu inwentarza według ustalonego wzoru dostępnego na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.

Co istotne, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że
jeśli w skład spadku nie wchodzi w rzeczywistości żaden składnik majątkowy, ale same długi, to wówczas spadkobierca nie odpowiada względem wierzycieli zmarłego w żadnej wysokości
.

Złożenia oświadczenia o odrzuceniu albo przyjęcia spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza można dokonać przed sądem albo notariuszem.
Podkreślić należy, że złożenie oświadczenia przed notariuszem może wiązać się z koniecznością poniesienia określonych kosztów taksy notarialnej. Jest to jednak procedura znacznie szybsza od złożenia stosownego oświadczenia przed sądem.

W celu zaś przyjęcia albo odrzucenia spadku po zmarłym przed sądem, niezbędne będzie złożenie odpowiedniego wniosku o stwierdzenia nabycia spadku do sądu rejonowego właściwego dla miejsca ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy przed jego śmiercią.
W treści wniosku spadkobierca powinien przedstawić dane osobowe zmarłego (przynajmniej adres zamieszkania przed śmiercią, PESEL), jak również wskazać dane spadkobierców, określić czy spadkodawca zostawił testament, czy pozostawał w związku małżeńskim, czy posiadał dzieci ze związku małżeńskiego, jak również ewentualnie spoza małżeństwa, a także wskazać czy w skład majątku po zmarłym wchodziło gospodarstwo rolne.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego?
Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres
porady@rf.gov.pl
. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem
22 333 73 25
 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się maż zmarłej. Wskazał, że oboje z małżonków zaciągnęli kredyt hipoteczny w banku, zobowiązując się solidarnie do jego spłaty. Do spadkobrania po zmarłej został powołany wyłącznie jej mąż, który rozważał odrzucenie spadku po zmarłej.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż w sytuacji, kiedy dochodzi do zaciągnięcia przez kredytobiorców solidarnego zobowiązania kredytowego, bank ma prawo według własnego wyboru dochodzić swojej wierzytelności zarówno od obojga, jak i indywidulanie od każdego z małżonków (por. art. 366 § 1 k.c.). Z istoty solidarności dłużników wynika, że wierzyciel ma prawo do żądania według swojego swobodnego uznania całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna.

Co istotne, odrzucenie spadku przez jednoczesnego współkredytobiorcę nie spowoduje wygaśnięcia obowiązku spłaty przez niego pozostałej części zobowiązania kredytowego. Nadal będzie on bowiem odpowiadać w całości za dług na podstawie zaciągniętej umowy kredytu. Nie należy zapominać, że odpowiedzialność kredytobiorców miała charakter odpowiedzialności solidarnej. Wobec tego, bank może dochodzić spłaty całości pozostałej części kredytu od żyjącego małżonka.

W razie zaciągnięcia zobowiązania solidarnego przez dłużników, śmierć jednego z nich nie będzie zatem wywoływać negatywnego skutku dla kredytodawcy. Nadal będzie on więc posiadać możliwość dochodzenia swojej należności od pozostałego dłużnika. Inne ujęcie wypaczałoby sens instytucji solidarności dłużników, której głównym celem jest zapewnienie ochrony interesu prawnego i majątkowego wierzyciela.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego? Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres porady@rf.gov.pl. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem 22 333 73 25 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się klient, który w przeszłości udzielił poręczenia spłaty kredytu przyznanego zmarłemu kredytobiorcy. Jeszcze przed śmiercią kredytobiorca zaprzestał terminowej spłaty kredytu, co spowodowało skierowanie wezwania do zapłaty do poręczyciela. Jednocześnie, poręczyciel wskazał, że wierzyciel wezwał do zapłaty również spadkobierców zmarłego.

Poręczenie jest umową, w której osoba trzecia zobowiązuje się spłacić dług, gdyby nie zrobił tego dłużnik. Zobowiązanie dłużnika i poręczyciela ma charakter zobowiązania solidarnego. Jeżeli więc w umowie poręczenia nie ustalono inaczej, wierzyciel może domagać się spłaty zobowiązania zarówno od dłużnika, jak i od poręczyciela.

Poręczyciel odpowiada za dług od chwili, gdy dłużnik w terminie nie wypełnił ciążącego na nim zobowiązania. Do powstania odpowiedzialności poręczyciela nie jest przy tym potrzebne dodatkowe zawiadomienie.

Co jednak istotne, śmierć dłużnika nie wywołuje skutku w postaci wygaśnięcia umowy poręczenia. Oznacza to więc, że śmierć kredytobiorcy nie spowoduje, że bank będzie zobligowany do dochodzenia swojej należności wyłącznie od spadkobierców kredytobiorcy – wciąż zobowiązanym do spłaty długu będzie poręczyciel.

Trzeba przy tym wskazać, że myśl art. 883 § 3 k.c., jeśli dojdzie do śmierci dłużnika, poręczyciel nie będzie mógł powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego. Oznacza to więc, że śmierć dłużnika nie ma wpływu na dług oraz zakres odpowiedzialności poręczyciela. Poręczyciel nie posiada prawa, aby tak jak spadkobiercy zmarłego, powołać się na ograniczenia swojej odpowiedzialności za długi. Wynika to z faktu, że odpowiedzialność poręczyciela za zobowiązania zmarłego jest niezależna od odpowiedzialności spadkobierców dłużnika. Inaczej, wypaczałoby to sens umowy poręczenia, co skutecznie uniemożliwiałoby wierzycielowi możliwość pełnego zaspokojenia swoich roszczeń. Wobec tego, poręczyciel ponosi pełną odpowiedzialność za poręczone zobowiązanie, które winien zrealizować w takim stopniu, w jakim nie zostało spełnione przez dłużnika za jego życia.

Nie sposób nie wspomnieć, że wierzyciel ma prawo dochodzić swojej wierzytelności jednocześnie zarówno od spadkobierców zmarłego, jak i poręczyciela. Jak już bowiem podkreślono, odpowiedzialność za dług, w razie zawarcia umowy poręczenia, ma charakter odpowiedzialności solidarnej. W takim wypadku, wierzyciel ma prawo do żądania według swojego swobodnego wyboru całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna

Na marginesie wskazać należy, że w razie śmierci poręczyciela, za jego zobowiązanie będą odpowiadać spadkobiercy tej osoby. Dodatkowo, wierzyciel jest uprawniony do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym poręczycielu, aby ustalić krąg jego spadkobierców – osób odpowiedzialnych następczo za poręczenie, wskutek dziedziczenia.

Co równie istotne, poręczycielowi lub jego spadkobiercom, którzy dokonali spłaty należności dochodzonej przez wierzyciela kredytowego, przysługuje roszczenie regresowe od głównego pożyczkobiorcy, a w razie jego śmierci – od osób dziedziczących po nim. Oznacza to więc, że ma on prawo domagać się zwrotu na swoją rzecz całości kwoty pieniężnej, stanowiącej równowartość świadczenia, jakie poniósł on na rzecz banku w związku ze spłatą zadłużenia kredytowego.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego? Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres porady@rf.gov.pl. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem 22 333 73 25 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się syn zmarłego spadkodawcy, który przed śmiercią posiadał zaciągnięty kredytu konsumencki w banku. Syn, z uwagi na niepełnosprawność, nie był w stanie podjąć żadnego stałego zatrudnienia. Chciał uzyskać informacje dotyczące instytucji umorzenia zadłużenia kredytowego po śmierci spadkodawcy.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że kwestia umorzenia kredytu nie jest uregulowana wprost w żadnym z przepisów ustawy – prawo bankowe czy treści ustaw szczególnych, przykładowo ustawy o kredycie konsumenckim. Oznacza to więc, że umorzenie kredytu, a więc de facto długu, zależy wyłącznie od uznania samego banku.

Do umorzenia kredytu, niezbędne jest złożenie w banku stosownego wniosku. Osobą uprawnioną do wniesienia takiego wniosku są spadkobiercy zmarłego, którzy przyjęli spadek po zmarłym i odpowiedzialność za jego długi. Należy w nim wskazać dane wnioskodawcy, określić umowę kredytu oraz przyczyny, dla których bank powinien uwzględnić wniosek o umorzenie zobowiązania. Niezbędne będzie więc opisanie obecnej, trudnej sytuacji życiowej, finansowej lub zdrowotnej wnioskodawcy, ze względu na którą nie jest możliwe dokonanie spłaty kredytu zaciągniętego przez zmarłego.

Praktyka banków nie jest w tym zakresie jednolita i wiele zależy od ustalonych przez nie metod działania w tego typu sprawach. Każdy ze złożonych wniosków rozpatrywany będzie jednak indywidualnie. Dla wyniku załatwienia sprawy znaczenie ma szereg czynników, spośród których zasadniczym jest sytuacja życiowa spadkobiercy. Umorzenie zobowiązania nie jest więc czynnością, która następuje automatycznie i w każdym wypadku.

Wśród przyczyn, które mogą uzasadniać umorzenie przez bank zobowiązania kredytowego należy przykładowo wymienić niepełnosprawność spadkobiercy, jego długotrwałą chorobę, powodującą utratę przez niego możliwości uzyskiwania zarobku, śmierć jednego ze współkredytobiorców czy fakt, że kredytobiorca był jedynym żywicielem rodziny, a jego śmierć spowodowała całkowitą utratę dochodu dla pozostałych członków rodziny.

Co istotne, ze względu na to, że umorzenie kredytu zależy wyłącznie od woli banku, może mieć ono miejsce zarówno co do części, jak i całości zobowiązania. W razie więc częściowego umorzenia kredytu, niezbędne będzie uregulowanie jego pozostałej części. W wielu przypadkach, wraz z umorzeniem kredytu, dochodzi do zawarcia między bankiem i spadkobiercą stosownego porozumienia, na mocy którego strony ustalają zasady spłaty pozostałej należności na rzecz banku.

Należy także wspomnieć, że wraz z umorzeniem przez bank części lub całości kredytu, po stronie kredytobiorcy powstanie obowiązek opłacenia podatku dochodowego od osób fizycznych. Trzeba bowiem zaznaczyć, że umorzenie kredytu, nawet w jego części, stanowić będzie stanowić dla dłużnika przychód w rozumieniu przepisów prawa podatkowego.

Umorzenie przez bank kredytu lub jego części stanowi z perspektywy dłużnika świadczenie nieodpłatne. Wskutek jego otrzymania, został on zwolniony z obowiązku określonego wcześniej zobowiązania. Przychodem dłużnika będzie zatem brak uszczuplenia jego majątku. Do wyliczenia wysokości podatku należy wobec tego przyjąć równowartość długu umorzonego przez bank – to właśnie ta kwota będzie stanowić wartość dochodu osiągniętego przez kredytobiorcę w rozumieniu przepisów prawa podatkowego.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące usług podmiotów z rynku bankowo-kapitałowego? Eksperci Rzecznika Finansowego są to Twojej dyspozycji. Odpowiedzą na wszystkie pytania wysłane na adres porady@rf.gov.pl. Udzielają też porad telefonicznych pod numerem 22 333 73 25 – w godzinach 12.00-16.00, od poniedziałku do piątku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady skierował się syn zmarłego przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą. Spadkobierca wskazał, że zwrócił się do banku z wnioskiem o podanie informacji o dacie wygaśnięcia rozliczeniowego rachunku bankowego swojego ojca. Zaznaczył, iż nie doszło do ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Bank poinformował go jednak, że rachunek nadal istnieje, mimo śmierci spadkodawcy i braku ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

W myśl art. 59a ust. 1 pkt 1 ustawy – prawo bankowe, umowa prowadzenia rachunku bankowego na rzecz osoby fizycznej zasadniczo ulega rozwiązaniu z dniem, w którym nastąpił zgon jego posiadacza. W przypadku rachunku bankowego prowadzonego na rzecz osoby fizycznej w związku z wykonywaną przez nią działalnością gospodarczą, sytuacja będzie jednak wyglądać odmiennie.

Zgodnie bowiem z treścią art. 59c ust. 1 ustawy – prawa bankowe, jeśli po śmierci przedsiębiorcy został ustanowiony zarząd sukcesyjny w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. poz. 1629 ze zm., dalej: ustawa o zarządzie sukcesyjnym), bank jest zobowiązany, aby nadal prowadzić rachunek należący do spadkodawcy.

Zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem prawnym, mającym na celu zapewnienie możliwości dalszego prowadzenia spraw przedsiębiorstwa spadkodawcy po jego śmierci. Wraz z utworzeniem zarządu sukcesyjnego, do działania zostaje powołany zarządca sukcesyjny. Do jego zadań należy wykonywanie praw oraz obowiązków zmarłego wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku (tj. od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego), jak również związanych z działalnością gospodarczą wykonywaną przez spadkodawcę przed jego śmiercią.

Co jednak szczególne, przepisy ustawy – prawo bankowe oraz ustawy o zarządzie sukcesyjnym stanowią niejako powtórzenie oraz rozwinięcie ogólnych zasad dziedziczenia majątku spadkodawcy, gwarantujących spadkobiercom zmarłego możliwość zachowania ciągłości prowadzenia przedsiębiorstwa. Należy bowiem podkreślić, że już z samej treści art. 922 § 1 oraz 2 k.c. wynika pośredni obowiązek prowadzenia przez bank rachunku bankowego przedsiębiorcy pomimo jego śmierci. Oznacza to więc, że wygaśnięcie umowy rachunku bankowego nie nastąpi z momentem śmierci przedsiębiorcy, nawet jeśli nie dojdzie do ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Trzeba jednak wspomnieć, że w treści umowy prowadzenia rachunku bankowego, zawartej między przedsiębiorcą a bankiem, strony mają możliwość zawarcia odpowiedniej klauzuli, zgodnie z którą umowa ulegnie rozwiązaniu wraz ze śmiercią posiadacza rachunku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady skierował się syn zmarłego przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą. Spadkobierca wskazał, że zwrócił się do banku z wnioskiem o podanie informacji o dacie wygaśnięcia rozliczeniowego rachunku bankowego swojego ojca. Zaznaczył, iż nie doszło do ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Bank poinformował go jednak, że rachunek nadal istnieje, mimo śmierci spadkodawcy i braku ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

W myśl art. 59a ust. 1 pkt 1 ustawy – prawo bankowe, umowa prowadzenia rachunku bankowego na rzecz osoby fizycznej zasadniczo ulega rozwiązaniu z dniem, w którym nastąpił zgon jego posiadacza. W przypadku rachunku bankowego prowadzonego na rzecz osoby fizycznej w związku z wykonywaną przez nią działalnością gospodarczą, sytuacja będzie jednak wyglądać odmiennie.

Zgodnie bowiem z treścią art. 59c ust. 1 ustawy – prawa bankowe, jeśli po śmierci przedsiębiorcy został ustanowiony zarząd sukcesyjny w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. poz. 1629 ze zm., dalej: ustawa o zarządzie sukcesyjnym), bank jest zobowiązany, aby nadal prowadzić rachunek należący do spadkodawcy.

Zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem prawnym, mającym na celu zapewnienie możliwości dalszego prowadzenia spraw przedsiębiorstwa spadkodawcy po jego śmierci. Wraz z utworzeniem zarządu sukcesyjnego, do działania zostaje powołany zarządca sukcesyjny. Do jego zadań należy wykonywanie praw oraz obowiązków zmarłego wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku (tj. od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego), jak również związanych z działalnością gospodarczą wykonywaną przez spadkodawcę przed jego śmiercią.

Co jednak szczególne, przepisy ustawy – prawo bankowe oraz ustawy o zarządzie sukcesyjnym stanowią niejako powtórzenie oraz rozwinięcie ogólnych zasad dziedziczenia majątku spadkodawcy, gwarantujących spadkobiercom zmarłego możliwość zachowania ciągłości prowadzenia przedsiębiorstwa. Należy bowiem podkreślić, że już z samej treści art. 922 § 1 oraz 2 k.c. wynika pośredni obowiązek prowadzenia przez bank rachunku bankowego przedsiębiorcy pomimo jego śmierci. Oznacza to więc, że wygaśnięcie umowy rachunku bankowego nie nastąpi z momentem śmierci przedsiębiorcy, nawet jeśli nie dojdzie do ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Trzeba jednak wspomnieć, że w treści umowy prowadzenia rachunku bankowego, zawartej między przedsiębiorcą a bankiem, strony mają możliwość zawarcia odpowiedniej klauzuli, zgodnie z którą umowa ulegnie rozwiązaniu wraz ze śmiercią posiadacza rachunku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się wnuk zmarłego spadkodawcy, prowadzącego przed śmiercią jednoosobową działalność gospodarczą. Spadkobierca nie posiadał żadnych informacji na temat ewentualnych rachunków bankowych prowadzonych w bankach na rzecz zmarłego, jednak zakładał, że jeśli takowe istniały, to musiały być rachunkami prowadzonymi w związku z działalności gospodarczą jego dziadka. Wobec tego, zwrócił się do Rzecznika z prośbą o udzielenie porady w zakresie możliwości uzyskania informacji od banków o tym, czy jego dziadek miał z którymś z nich zawartą umowę prowadzenia rachunku bankowego.

Na podstawie art. 92bb ust. 1 ustawy – prawo bankowe, banki są zobowiązane do wspólnego prowadzenia Centralnej informacji o rachunkach bankowych (dalej: Centralna informacja). Centralna informacja zawiera dane na temat wszelkich rachunków bankowych prowadzonych w bankach. Co równie istotne, znajdują się w niej informacje dotyczące także rachunków prowadzonych w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Są w niej więc umieszczane dane dotyczące rachunków bankowych prowadzonych na rzecz przedsiębiorców w związku z podejmowaną przez nich działalnością gospodarczą.

Do uzyskania informacji z Centralnej informacji wymagane jest złożenie pisemnego wniosku. Może on zostać wniesiony w dowolnej placówce banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej działającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Do jego złożenia nie jest wymagane, by zmarły posiadał rachunek w podmiocie rynku finansowego, za pośrednictwem którego wniesiono wniosek do Centralnej informacji.

Osobami uprawnionymi do złożenia wniosku do Centralnej informacji są spadkobierca zmarłego lub – jeśli ustanowiono zarząd sukcesyjny – zarządca sukcesyjny. Złożenie wniosku może zaś podlegać opłacie. Spadkobierca, wraz ze złożeniem wniosku, jest zobowiązany wykazać tytuł prawny dokumentujący fakt dziedziczenia po zmarłym (postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia). Zarządca sukcesyjny ma z kolei obowiązek przedłożyć wydruk z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, dotyczący jednoosobowej działalności gospodarczej prowadzonej przez zmarłego przed jego śmiercią, potwierdzający fakt ustanowienia zarządu sukcesyjnego oraz powołania tej osoby na zarządcę.

Informacje uzyskiwane z Centralnej informacji zawierają wykaz wszystkich rachunków bankowych zmarłego. Określony w niej zostaje bank lub spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowej prowadząca przedmiotowy rachunek należący do spadkodawcy, wraz ze wskazaniem jego numeru oraz informacją o ewentualnym dalszym prowadzeniu tego rachunek. Jeśli zmarły był współposiadaczem rachunku, wówczas informacja przekazywana z Centralnej informacji nie zawiera danych współposiadacza tego rachunku.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwrócił się przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą. Chciał on złożyć na rzecz swojej żony dyspozycję wkładem na wypadek śmierci z prowadzonego na jego rzecz rachunku rozliczeniowego, posiadanego w związku z działalnością gospodarczą. Bank poinformował go jednak, że złożenie takiej dyspozycji nie jest zgodne z obecnie obowiązującymi przepisami ustawy – prawo bankowe.

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci, w myśli art. 56 ust. 1 ustawy – prawo bankowe, jest uprawnieniem przysługującym posiadaczowi oszczędnościowego rachunku bankowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego oraz rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej. Polega ona na złożeniu bankowi pisemnego polecenia realizacji wypłaty określonej ilości pieniędzy z rachunku bankowego po śmierci posiadacza rachunku na rzecz wskazanej przez niego osoby lub osób.

Jak wynika z powyższego, ustawodawca ściśle uregulował rodzaje rachunków bankowych, z których osoby fizyczne mogą dokonać dyspozycji. Takie ujęcie oznacza, że dokonanie polecenia dyspozycji, w świetle obowiązujących przepisów ustawy – prawo bankowe, nie jest dopuszczalne z rozliczeniowego rachunku bankowego.

Co jednak szczególne, nie pozbawia to przedsiębiorcy prawa złożenia dyspozycji wkładem na wypadek śmierci z innych posiadanych przez niego rachunków bankowych, wymienionych w art. 56 ust. 1 ustawy – prawo bankowe. Zgodnie z treścią przepisów ustawy – prawo bankowe, brak jest innych wyłączenia, które zakazywałyby osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą możliwość złożenia dyspozycji wkładem na wypadek śmierci z posiadanego przez nią oszczędnościowego rachunku bankowego, rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej.

Do Rzecznika Finansowego z prośbą o udzielenie porady zwróciła się córka zmarłego przedsiębiorcy, prowadzącego przed śmiercią jednoosobową działalność gospodarczą. Wskazała, że od dnia zgonu jej ojca upłynęły trzy lata. W ostatnim czasie uzyskała z banku informację, że rachunek bankowy jej ojca nadal jest aktywny, mimo tego, że nie znajdują się na nim żadne środki finansowe oraz nie dokonywano na nim jakichkolwiek obrotów przez cały okres ostatnich trzech lat. Zwróciła się do Rzecznika z zapytaniem o prawidłowość postępowania banku.

Art. 60 ustawy – prawo bankowe wprowadza ogólną zasadę dotyczącą wygaśnięcia umowy prowadzenia rachunku bankowego na rzecz osoby fizycznej, w sytuacji gdy posiadacz nie korzysta z tego rachunku. Aby doszło do wygaśnięcia umowy, o ile nie stanowi ona inaczej, łącznie muszą zostać spełnione dwie przesłanki. Po pierwsze, wygaśnięcie nastąpi, kiedy przez okres dwóch lat na rachunku nie dokonano na żadnych obrotów (np. nie zarejestrowano przelewów przychodzących czy wychodzących), poza ewentualnym dopisywaniem odsetek. Po drugie zaś, stan środków pieniężnych zgromadzonych na tym rachunku nie może przekraczać kwoty minimalnej wynikającej z treści przedmiotowej umowy prowadzenia rachunku.

Do Rzecznika Finansowego trafiają zapytania dotyczące sposobu podziału środków zgromadzonych w OFE w przypadku śmierci posiadacza rachunku. Na przykład kwestii, jakie osoby są uprawnione do tych środków i w jakich częściach czy procedury wypłaty.

Te kwestie reguluje ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Przewiduje wypłatę środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego w związku z jego śmiercią w dwóch częściach. Pierwszą jest część należna małżonkowi zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego, drugą zaś jest część należna osobie wskazanej (uposażonej) przez zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego, a w przypadku braku osób wskazanych, spadkobiercom zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego.

Wypłata na rzecz małżonka zmarłego członka funduszu

Zgodnie z postanowieniem art. 131 ustawy, otwarty fundusz emerytalny dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w otwartym funduszu, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Jeżeli więc małżonkowie pozostawali w ustawowej wspólności majątkowej, a zatem nie miało miejsca żadne umowne ograniczenie wspólności, na rachunek małżonka, prowadzony w otwartym funduszu emerytalnym, zostanie przelana połowa środków zgromadzonych w trakcie małżeńskiej wspólność majątkowej. Jeżeli małżonek nie ma rachunku w otwartym funduszu emerytalnym i nie założy go samodzielnie, fundusz w którym gromadzone były środki, zobowiązany jest taki rachunek założyć (art. 131 ust. 3 w zw. z art. 128). Podstawą do wypłaty będą więc stosunki majątkowe potwierdzone odpowiednimi dokumentami, którymi mogą być akt małżeństwa wraz z oświadczeniem, iż nie doszło do zniesienia wspólności majątkowej lub, jeżeli do zniesienia wspólności doszło, umowa o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej.

Dokumenty i terminy

Wypłata dokonywana jest na podstawie wniosku, do którego dołączono odpis aktu zgonu, odpisu aktu małżeństwa oraz pisemne oświadczenie stwierdzające, czy do chwili śmierci członka funduszu nie zaszły żadne zmiany w stosunkach majątkowych między małżonkami (art. 131 ust. 2 ustawy). Wypłata dokonywana jest w terminach wskazanych dla wypłat transferowych, a zatem w miesiącach lutym, maju, sierpniu lub listopadzie, jednak nie wcześniej niż w terminie jednego miesiąca od przedstawienia dokumentów potwierdzających uprawnienie do wypłaty.

Uprawnieni lub spadkobiercy

Środki zgromadzone na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego, które nie zostaną wypłacone małżonkowi ubezpieczonego, przekazywane są, zgodnie z postanowieniem art. 132 ustawy, osobom uposażonym przez zmarłego, a w przypadku ich braku wchodzą w skład spadku. Należy przypomnieć, iż przystępując do otwartego funduszu emerytalnego, członek funduszu może wskazać osoby upoważnione do otrzymania pozostałej części zgromadzonych środków. Wypłata dokonywana bezpośrednio na rzecz osoby wskazanej przez zmarłego następuje w formie wypłaty jednorazowej lub w formie wypłaty w ratach płatnych przez okres nie dłuższy niż 2 lata, zgodnie z pisemną dyspozycją osoby uprawnionej. Jeżeli osobą uprawnioną jest małżonek zmarłego członka funduszu, wówczas wypłata może być przekazana, jeśli takie będzie jego żądanie, na rachunek w otwartym funduszu emerytalnym. W myśl art. 132 ust. 4a ustawy, powyższe uprawnienia odnoszą się także do spadkobierców, którzy zobowiązani są jednocześnie do przedłożenia prawomocnego stwierdzenia nabycia spadku. Od kwoty wypłacanej w trybie art. 132 ustawy, odprowadzany jest 19 procentowy podatek dochodowy od osób fizycznych (art. 30a ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych). Nie jest przeszkodą w uzyskaniu powyższych środków fakt nie zawarcia umowy
z otwartym funduszem emerytalnym, ponieważ środki te mogą zostać przekazane na wskazany przez uprawnionego numer rachunku bankowego.

Co istotne, spadkobiercy nabędą prawo do wypłaty jedynie wówczas, gdy nie wskazano osoby uprawnionej lub osoba uprawniona zmarła przed członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Wypłata na rzecz małżonka

Wypłata na rzecz małżonka w związku z istniejącą wspólnością majątkową, dokonywana będzie w formie wypłaty transferowej na rachunek żyjącego małżonka w otwartym funduszu emerytalnym. Jeśli takiego rachunku małżonek nie posiada, otwarty fundusz emerytalny, którego członkiem był zmarły małżonek, taki rachunek utworzy i dokona na niego wypłaty transferowej. Utworzenie rachunku w otwartym funduszu emerytalnym przez małżonka zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego w celu przekazania na ten rachunek środków zgodnie z dyspozycją art. 131 ust. 1 ustawy, nie powoduje konieczności odprowadzania dalszych składek emerytalnych. Zgodnie bowiem z art. 129a ust. 3 ustawy, ubezpieczonym, którzy mimo uprawnienia nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego, a którzy uzyskali członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym na podstawie art. 128, Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie odprowadza na rachunek w otwartym funduszu emerytalnym części składki emerytalnej.

Co istotne, istnieje możliwość wypłaty w formie gotówkowej środków przekazanych na rachunek w otwartym funduszu emerytalnym, który został założony tylko i wyłącznie w celu dokonania podziału środków zgromadzonych na rachunku zmarłego. Możliwość wypłaty tak uzyskanych środków powstanie więc w razie jednego z trzech poniższych przypadków.

Po pierwsze, w razie złożenia wniosku wraz z decyzją przyznającą emeryturę, zaopatrzenie emerytalne, emeryturę dla rolników lub uposażenie w stanie spoczynku.

Po drugie, w razie nienabycia prawa do emerytury, o ile ukończyły 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn.

Po trzecie, w razie złożenia wniosku przez osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli zgromadzone na ich rachunku środki w kwocie ustalonej w dniu złożenia wniosku nie są wyższe od kwoty stanowiącej 150 % przeciętnego wynagrodzenia

Wypłata na rzecz uprawnionych lub spadkobierców

Otwarty fundusz dokonuje wypłaty środków należnych osobie wskazanej przez zmarłego w terminie 3 miesięcy, nie wcześniej jednak niż w terminie 1 miesiąca, od dnia przedstawienia funduszowi urzędowego dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby uprawnionej, z tym że wypłata środków przypadających małżonkowi zmarłego może być przekazana na jego żądanie na rachunek w otwartym funduszu. Wypłata dokonywana bezpośrednio na rzecz osoby wskazanej przez zmarłego następuje w formie wypłaty jednorazowej lub w formie wypłaty w ratach płatnych przez okres nie dłuższy niż 2 lata, zgodnie z pisemną dyspozycją osoby uprawnionej.

Powyższe zasady odnoszą także do spadkobierców, którzy dodatkowo obowiązani są przedłożyć funduszowi prawomocne stwierdzenie nabycia spadku.

Wypłata z subkonta w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych

Po realizacji wypłaty przez otwarty fundusz emerytalny, fundusz ten jest obowiązany zawiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych o osobach, na rzecz których nastąpił podział środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego.

Środki przypadające małżonkowi zmarłego ubezpieczonego zostaną przekazane na jego subkonto. Jeżeli małżonek subkonta nie posiada, Zakład Ubezpieczeń Społecznych taki subkonto dla niego założy. Natomiast na rzecz osoby, której Zakład Ubezpieczeń Społecznych założył subkonto, jest dokonywana jednorazowa wypłata składek zewidencjonowanych na subkoncie, w przypadku gdy otwarty fundusz emerytalny dokonał tej osobie jednorazowej wypłaty środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na podstawie art. 129a ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Otwarty fundusz emerytalny jest obowiązany zawiadomić Zakład o dokonaniu jednorazowej wypłaty środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, w terminie 14 dni od dnia jej dokonania. Zakład dokonuje jednorazowej wypłaty składek zewidencjonowanych na subkoncie w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia.

Uprawnieni lub spadkobiercy otrzymają natomiast wypłatę w formie gotówkowej

W przypadku zmarłych posiadających subkonto, którzy jednak nie byli członkami otwartego funduszu emerytalnego, podziału dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, stosując odpowiednio przepisy ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. W takim wypadku wniosek o wypłatę należy złożyć bezpośrednio do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Ważne! Warto pamiętać, że podziałowi podlegają także środki zewidencjonowane na subkoncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Co istotne, w takim wypadku podziału dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie informacji przekazanej przez otwarty fundusz emerytalny.