Dziecko a pieniądze

Do Rzecznika Finansowego wpłynął wniosek o podjęcie interwencji wobec banku, złożony przez Panią, której bank odmawia zwrotu środków, wypłaconych z jej rachunku bankowego bez jej zgody, na skutek transakcji dokonanej w sklepie internetowym przez jej małoletnie dziecko, z użyciem jej karty płatniczej.  Odpowiedź:

Na wstępie należy wskazać, iż kwestię odpowiedzialności za transakcję nieautoryzowaną reguluje ustawa o usługach płatniczych z dnia 19 sierpnia 2011 r. (t. j. Dz.U. z 2020 r. poz. 794, dalej: uop).

Zgodnie z art. 40 ust. 1 uop Transakcję płatniczą uważa się za autoryzowaną, jeżeli płatnik wyraził zgodę na wykonanie transakcji płatniczej w sposób przewidziany w umowie między płatnikiem, a jego dostawcą (…). Nadto użytkownik uprawniony (w opisanym przypadku rodzic) do korzystania z instrumentu płatniczego jest obowiązanykorzystać z instrumentu płatniczego zgodnie z umową ramową oraz zgłaszać niezwłocznie dostawcy lub podmiotowi wskazanemu przez dostawcę stwierdzenie utraty, kradzieży, przywłaszczenia albo nieuprawnionego użycia instrumentu płatniczego lub nieuprawnionego dostępu do tego instrument (art. 42 ust. 1 uop). W celu spełnienia obowiązku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, użytkownik, z chwilą otrzymania instrumentu płatniczego, podejmuje niezbędne środki służące zapobieżeniu naruszeniu indywidualnych danych uwierzytelniających, w szczególności jest obowiązany do przechowywania instrumentu płatniczego z zachowaniem należytej staranności oraz nieudostępniania go osobom nieuprawnionym. (art. 42 ust. 2 uop)

Przepisy ustawy o usługach płatniczych określają termin zwrotu środków wynikających z nieautoryzowanej transakcji w oparciu o tzw. zasadę D+1, zgodnie z którą pieniądze powinny wrócić na konto klienta nie później niż do końca dnia roboczego następującego po dniu stwierdzenia wystąpienia nieautoryzowanej transakcji lub po dniu otrzymania zgłoszenia od klienta. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest uzasadnione i należycie udokumentowane podejrzenie próby oszustwa ze strony klienta. Równocześnie bank ma obowiązek na piśmie poinformować o takim podejrzeniu organy ścigania. W praktyce oznacza to, że bank zobligowany jest w pierwszej kolejności niezwłocznie oddać klientowi pieniądze, a następnie, jeżeli ma podstawy by sądzić, że klient powinien w całości lub w części odpowiadać za nieautoryzowaną transakcję, dochodzić tej kwoty od klienta np. przed sądem.

To na banku spoczywa ciężar udowodnienia, że transakcja płatnicza została autoryzowana i prawidłowo zapisana w systemie służącym do obsługi transakcji płatniczych (art. 45 uop).

Wykazanie przez bank zarejestrowanego użycia instrumentu płatniczego (czyli posłużenie się loginem i hasłem przypisanym dla klienta banku) nie jest wystarczające do udowodnienia, że transakcja płatnicza została przez klienta autoryzowana albo że klient umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa doprowadził do nieautoryzowanej transakcji płatniczej, bądź umyślnie, albo wskutek rażącego niedbalstwa dopuścił się naruszenia co najmniej jednego ze swoich obowiązków wynikających z art. 42 uop.

Klient banku musi liczyć się z obowiązkiem zwrotu pieniędzy na rzecz banku, jeżeli bank udowodni, że:

1. klient dokonał transakcji i usiłował oszukać lub oszukał bank,
2. umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa naruszył obowiązki użytkownika, do których należą:
   • niezwłoczne zgłaszanie faktu kradzieży środków lub nieuprawnionego dostępu osób trzecich do konta,
   • korzystanie z konta zgodnie z zasadami określonymi w umowie,
   • przechowywanie indywidualnych danych uwierzytelniających z zachowaniem należytej staranności i nieudostępnianie ich osobom nieuprawnionym.

Przenosząc powyższe na grunt zaprezentowanej sprawy, pomimo tego, iż do użycia karty płatniczej klienta doszło przez osobę nieuprawnioną (dziecko klienta), bank ma duże szanse na udowodnienie, iż klient umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa doprowadził do nieautoryzowanej transakcji, poprzez niezachowanie należytej staranności w przechowywaniu danych uwierzytelniających bądź poprzez udostępnienie tych danych dziecku np. przy okazji wykonywania innej transakcji.

Do Rzecznika Finansowego wpłynął wniosek przedstawiciela ustawowego 14 letniego chłopca, o podjęcie interwencji wobec Banku, który odmówił mu wypłaty z rachunku dziecka kwoty 6000 zł, pomimo posiadanych na rachunku środków pieniężnych.

Odpowiedź:

Rodzic nie może swobodnie dysponować pieniędzmi zgromadzonymi na rachunku bankowym dziecka, albowiem zgodnie z treścią art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Brak zgody sądu opiekuńczego skutkuje nieważnością czynności. Nadto stosownie do treści art. 93 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i polega między innymi na obowiązku pieczy nad majątkiem dziecka (art. 95 § 1 kodeks rodzinny i opiekuńczy). Istotnym elementem pieczy nad majątkiem dziecka jest obowiązek sprawowania z należytą starannością zarządu majątkiem dziecka (art. 101 § 1 kodeks rodzinny i opiekuńczy). W związku z tym, rodzice zarządzają majątkiem małoletniego do uzyskania pełnoletności. Nie dotyczy to jednak zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku.

Wobec powyższego bank jest nie tylko uprawniony, a zobowiązany do żądania od przedstawiciela ustawowego dziecka, przedłożenia orzeczenia sądu opiekuńczego zezwalającego na wypłatę kwoty przekraczającej limit kwoty zwykłego zarządu. Analogiczna sytuacja ma miejsce przy próbie zamknięcia rachunku bankowego małoletniego, wiążącego się z wypłatą środków bądź uszczupleniem majątku dziecka, poprzez np. utratę odsetek w wyniku likwidacji przed terminem rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej.

Przepisy prawa nie definiują wysokości kwoty zwykłego zarządu na rachunkach osób małoletnich, a sam jego zakres często uzależniony jest od stanu majątku dziecka. Duża część banków ustala limit kwoty zwykłego zarządu, na kwotę odpowiadającą równowartości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego co miesiąc przez prezesa GUS.

Wskazać należy, iż rodzic małoletniego może otrzymać zgodę sądu opiekuńczego na wypłatę większej kwoty pieniężnej z rachunku dziecka, pod pewnymi warunkami. Udzielając zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd, sąd opiekuńczy ocenia jej legalność tzn. zgodność z obowiązującymi przepisami prawa oraz celowość (z gospodarczego punktu widzenia) i działanie dla dobra dziecka.

Rodzice korzystają z daleko idącej autonomii w sprawowaniu zarządu nad majątkiem dziecka i w jego reprezentowaniu. Jednakże sąd opiekuńczy może nakazać, aby sporządzali jednorazowo lub okresowo inwentarz majątku dziecka i przedstawiali go sądowi, a także informowali ten organ o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku, w szczególności o nabyciu przez dziecko przedmiotów majątkowych o znacznej wartości.
W uzasadnionych wypadkach sąd opiekuńczy może ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zezwolenia sądu opiekuńczego (z zastrzeżeniem art. 103 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Dodać należy, że nie ma żadnych limitów dla wpłat na konto małoletniego.

Do Rzecznika Finansowego wpłynęło zapytanie rodzica, który dokonuje regularnych wpłat na rachunek bankowy nastoletniego syna, kto jest właścicielem środków gromadzonych na rachunku dziecka?

Odpowiedź:

Po wpłacie pieniędzy na rachunek bankowy posiadacza, bank uzyskuje ich własność, natomiast posiadacz rachunku odzyskuje własność pieniędzy z chwilą pobrania ich z konta, a więc przez realizację przysługującego mu roszczenia o zwrot wpłaconej kwoty (art. 725 k.c. w zw. z art. 720 k.c. i art. 845 k.c.). Zatem, co do zasady, właścicielem wypłaconych środków z rachunku bankowego jest jego małoletni posiadacz.
Jednakże nie zawsze tak musi być, wszystko zależy od konkretnego przypadku. Znaczenie ma źródło pieniędzy, wola rodziców przy ich deponowaniu i rodzaj rachunku bankowego (całkowicie samodzielny odrębny rachunek, bądź subkonto przy koncie rodziców). Dodać należy, że zgodnie z art. 8 § 1 kodeksu cywilnego każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną tj. zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, zatem również do posiadania majątku. Odróżnić więc trzeba uprawnienie do zarządzania środkami finansowymi od prawa do samego ich posiadania.

Do Rzecznika Finansowego wpłynęło zapytanie rodzica, dotyczące uprawnień jego 15 letniego dziecka w związku z posiadaniem konta bankowego oraz możliwości doprowadzenia do powstania zadłużenia na takim rachunku.

Odpowiedź:

Zgodnie z art. 58 ustawy Prawo bankowe, Małoletni posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może po ukończeniu trzynastu lat swobodnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na tych rachunkach, o ile nie sprzeciwi się temu na piśmie jego przedstawiciel ustawowy.

Z zapisu powyższego przepisu wynika, iż z momentem ukończenia 13 lat małoletni może dysponować środkami zgromadzonymi na rachunku w taki sam sposób, jak osoba pełnoletnia. Zatem może wydawać polecenia przelewu, podejmować gotówkę, dysponować środkami przy użyciu karty płatniczej, o ile nie sprzeciwi się temu na piśmie jego przedstawiciel ustawowy. Dziecko bowiem, do uzyskania pełnoletności, pozostaje pod władzą rodzicielską. Zaś stosownie do treści art. 95 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka (…). To rodzice zarządzają finansami dziecka, sprawują nadzór nad jego wydatkami oraz mają pełny wgląd w historię transakcji dziecka. Dbając o jego bezpieczeństwo mogą m.in. w dowolnym momencie zablokować/odblokować bądź zastrzec kartę płatniczą dziecka.
Sprzeciw przedstawiciela ustawowego może całkowicie pozbawiać osobę małoletnią możliwości dysponowania środkami pieniężnymi lub wyłączać możliwość dokonania przez małoletniego określonych czynności. Sprzeciw może być skuteczny przez określony czas. Bank ma obowiązek wykonywać dyspozycje małoletniego posiadacza rachunku, do momentu zgłoszenia przez przedstawiciela ustawowego pisemnego sprzeciwu. Bank jest związany złożonym sprzeciwem i nie może nie przyjąć go do wiadomości bądź odrzucić. Bank nie będzie związany sprzeciwem, który nie ma formy pisemnej oraz który miałby dotyczyć dyspozycji małoletniego, która już została wykonana. Przedstawiciel ustawowy dziecka może w każdym czasie cofnąć sprzeciw bądź zmienić jego zakres. W kontekście powyższego należy dodać, iż rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia (art. 95 § 4 kodeks rodzinny i opiekuńczy).

Konto osobiste dla młodzieży nie jest tak funkcjonalne jak konto dla dorosłego klienta. Małoletni nie może np. wnioskować do banku o przyznanie limitu kredytowego, tzw. kredytu odnawialnego. Małoletni może dysponować pieniędzmi zgromadzonymi na rachunku tylko w granicach salda dodatniego tzn. nie może doprowadzić do powstania debetu na rachunku. Do wydania dyspozycji powodujących powstanie salda debetowego ma prawo tylko wówczas, gdy tak stanowi umowa rachunku zawarta za zgodą jego przedstawiciela ustawowego.
Bank może wydać małoletniemu kartę płatniczą do rachunku, do wypłaty gotówki z bankomatów i dokonywania za jej pośrednictwem płatności w sklepach i punktach usługowych.
Praktyka bankowa wskazuje, że w przypadku rachunków osób małoletnich standardem stało się umożliwienie dysponowania środkami pieniężnymi na rachunku jedynie za pomocą kart płatniczych z niskim limitem.

Możliwość dysponowania pieniędzmi na rachunku przez małoletniego obejmuje jedynie czynności wchodzące w zakres zwykłego zarządu jego majątkiem. Dysponowanie środkami na rachunku małoletniego z przekroczeniem granic zwykłego zarządu wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego.

W praktyce może powstać problem z określeniem czy dana dyspozycja związana z rachunkiem jest czynnością zwykłego zarządu czy przekraczającą zwykły zarząd. Banki zazwyczaj określają w regulaminach bądź w umowie, jakie konkretnie dyspozycje uważają za mieszczące się w granicach zwykłego zarządu, ustalają limity kwotowe.

Przepis art. 58 Prawa Bankowego dotyczy dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku, zatem poza jego regulacją znajduje się problematyka dokonywania przez małoletniego posiadacza rachunku wpłat na ten rachunek (bowiem w tym wypadku małoletni nie dysponuje środkami zgormadzonymi na rachunku, lecz innymi środkami), czy też rozwiązania umowy.
Mając na uwadze całokształt uprawnień małoletniego, jakie ma na gruncie przepisów kodeksu cywilnego i prawa bankowego, należy jednak przyjąć, iż małoletni powyżej lat 13 może samodzielnie podejmować decyzje co do powstałego stosunku prawnego, a zatem może również wypowiedzieć umowę rachunku bankowego, o ile czynność ta zostanie potwierdzona przez przedstawiciela ustawowego.

Zdarzają się sytuację, w których małoletni powyżej 13 roku życia uzyskują już zarobki np. w związku z praktykami zawodowymi, za pracę w sezonie letnim lub otrzymują od rodziców tzw. kieszonkowe. Wówczas, zgodnie z art. 21 kodeksu cywilnego mogą bez zgody rodziców rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowił.
W związku z powyższym, małoletni, którzy ukończyli 13 rok życia mogą samodzielnie, bez zgody swoich przedstawicieli ustawowych wpłacać na swój rachunek bankowy swoje zarobki oraz kwoty oddane im do swobodnego użytku.

Małoletni posiadacz rachunku powyżej 13 roku życia nie może natomiast dokonać ważnej dyspozycji na wypadek śmierci.

Dzieci poniżej 13 roku życia nie mogą samodzielnie dysponować pieniędzmi zgromadzonymi na ich rachunku bankowym ani dokonywać innych czynności związanych z tym rachunkiem. Wszelkie dyspozycje dotyczące środków zgromadzonych na rachunku, składać może jedynie ich przedstawiciel ustawowy.

Do Rzecznika Finansowego wpłynęło zapytanie rodzica, czy jego 16 letni syn może samodzielnie, bez jego udziału, założyć dla siebie rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy w banku?

Odpowiedź:

Po ukończeniu 13 roku życia dziecko uzyskuje tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co powoduje, iż może samodzielnie zawrzeć umowę rachunku bankowego, z tym jednak zastrzeżeniem, że jej ważność zależy od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego, co wynika z art. 18 § 1 kodeksu cywilnego. W praktyce oznacza to, że rodzic lub opiekun prawny dziecka podpisuje wszystkie dokumenty związane z założeniem rachunku oraz wyraża zgodę na zawarcie umowy o rachunek osobisty. Jeśli konto nastolatka będzie otwierane przez Internet, to rodzic lub opiekun prawny muszą być obecni w placówce bankowej lub przy kurierze w chwili podpisywania dokumentów związanych z rachunkiem.

Do Rzecznika Finansowego wpłynęła prośba o poradę, od Pana, który w związku z wyjazdem wakacyjnym 12 letniej córki, chce otworzyć dla niej rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy, z możliwością wypłacania gotówki w bankomacie oraz płatności kartą, jednakże uzyskał informacje, że dziecko jest za małe do posiadanie takiego rachunku.

Odpowiedź:

Nie istnieje limit wieku, od którego możemy założyć dziecku konto. Każdy małoletni, bez względu na swój wiek, może być posiadaczem rachunku bankowego (rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej). Zasada ta wynika wprost z art. 58 Prawa bankowego oraz art. 8 § 1 kodeksu cywilnego.

Umowę w imieniu małoletniego, który nie ukończył lat 13 zawiera jego przedstawiciel ustawowy, rachunek jest wówczas połączony z rachunkiem rodzica (przedstawiciela ustawowego). Banki dołączają do nich karty, które dorosły może „doładować” określoną kwotą pieniężną przekazaną do dyspozycji dziecka. Na takim koncie nie można zrealizować żadnej transakcji bez zgody przedstawiciela ustawowego. Wskazać należy, iż nie wszystkie Banki posiadają w swojej ofercie konta dla dzieci poniżej 13 lat, a te które posiadają, mogą w ofercie różnić się warunkami i możliwościami dostępu do konta.

Do Rzecznika Finansowego wpłynęła prośba o poradę dotyczącą wyboru odpowiedniego konta dla dziecka. Pani prosiła o wskazówkę jakie ma możliwości w wyborze konta dla swojego dziecka i czym powinna się kierować dokonując wyboru.

Odpowiedź:

W art. 58 ustawy Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1896, dalej: prawo bankowe) ustawodawca określił rodzaje rachunków bankowych, które mogą być prowadzone dla małoletniego. Są nimi: rachunek oszczędnościowy, oszczędnościowo-rozliczeniowy, terminowej lokaty oszczędnościowej.

Powody założenia rachunku bankowego dla dziecka są różne, dlatego wybierając rachunek dla małoletniego należy mieć na uwadze cel, dla którego ma być założony oraz związane z nim oczekiwania. Istotne jest, czy chcemy otworzyć rachunek w celu oszczędzania i gromadzenia dla dziecka środków na przyszłość, czy też w celu umożliwienia dziecku edukacji finansowej i nauki samodzielności pod kontrolą rodzica. Przed dokonaniem wyboru warto zapoznać się z ofertami różnych banków, aktualnie większość z nich oferuje bezpłatne rachunki dla dzieci, jednakże mogą różnić się wysokością oprocentowania, możliwościami dostępu zdalnego do rachunku, czy też możliwością wydania karty płatniczej.