Czym jest skarga nadzwyczajna?
Skarga nadzwyczajna to nadzwyczajny środek zaskarżenia, wprowadzony do porządku prawnego na mocy przepisów ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2019 r., poz. 825 t.j..; dalej: ustawa o SN).
Skarga nadzwyczajna wnoszona jest do Sądu Najwyższego w szczególnych okolicznościach, gdy konieczne jest wyeliminowanie z obrotu prawnego rażąco niesprawiedliwych i krzywdzących orzeczeń sądowych wydanych z naruszeniem przepisów prawa lub podstawowych praw jednostki.
Jakie warunki muszą być spełnione, aby złożyć skargę nadzwyczajną?
Skarga nadzwyczajna jest środkiem zaskarżenia, który może być stosowany jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Należy bowiem pamiętać, że zapewnienie ładu prawnego wymaga respektowania orzeczeń sądowych, które powinny odznaczać się szczególną trwałością.
Złożenie skargi nadzwyczajnej nie jest zatem możliwe w odniesieniu do każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, ale tylko w przypadku, gdy spełnione są rygorystyczne przesłanki określone w ustawie o Sądzie Najwyższym.
Skargę nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub wojskowego kończącego postępowanie w sprawie można wnieść w przypadku, gdy:
- orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji lub
- orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub
- zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Co więcej, nawet jeśli jedna z ww. przesłanek jest spełniona, to decydując się na wniesienie skargi nadzwyczajnej należy zbadać, czy jej złożenie jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Skarga nadzwyczajna może zostać złożona w sytuacji, kiedy prawomocne orzeczenie, będące przedmiotem zaskarżenia, nie może być zmienione lub uchylone z wykorzystaniem innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia, jak na przykład skarga kasacyjna. Oznacza to, że wniesienie skargi nadzwyczajnej jest możliwe dopiero wtedy, gdy inne nadzwyczajne środki zaskarżenia zostały już wykorzystane, minął termin na ich wykorzystanie lub w ogóle nie przysługiwały one od wydanego w sprawie prawomocnego orzeczenia sądu.
Docelowo, skarga nadzwyczajna ma być środkiem zaskarżenia, który mógłby być wniesiony w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – w terminie roku od dnia ich rozpoznania. Jednakże obecnie, w początkowym okresie obowiązywania ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, od wyżej wymienionej zasady przewidziano odstępstwa w zależności od tego, jaki podmiot składa skargę nadzwyczajną.
Skarga nadzwyczajna składana przez Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego w okresie 3 lat od wejścia w życie ww. ustawy (czyli w okresie między 3 kwietnia 2018 r. a 3 kwietnia 2021 r.) może dotyczyć prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r. Z kolei, skarga składana przez pozostałe podmioty (w tym Rzecznika Finansowego) może dotyczyć jedynie orzeczeń wydanych nie wcześniej niż 3 kwietnia 2018 r.
Kto może wnieść skargę nadzwyczajną?
Skargi nadzwyczajnej nie może wnieść do Sądu Najwyższego osoba pokrzywdzona niesprawiedliwym w jej odczuciu orzeczeniem sądowym.
Do wniesienia skargi nadzwyczajnej uprawnieni są wyłącznie: Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, a w zakresie swojej właściwości – także Rzecznik Finansowy, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
W jakich sprawach i na jakich zasadach skargę nadzwyczajną może wnieść Rzecznik Finansowy?
Rzecznik Finansowy jest organem uprawnionym do wniesienia skargi nadzwyczajnej jedynie w sprawach należących do zakresu jego właściwości.
Oznacza to, że Rzecznik Finansowy może wnieść skargę nadzwyczajną jedynie wtedy, gdy (oprócz warunków wymienionych powyżej) spełnione są także niżej wymienione warunki:
- sprawa dotyczy interesów klienta podmiotu rynku finansowego;
- sprawa dotyczy działań podmiotu rynku finansowego;
- sprawa dotyczy usługi świadczonej przez podmiot rynku finansowego.
Ponadto – jak wskazano powyżej – Rzecznik Finansowy posiada możliwość złożenia skargi nadzwyczajnej od orzeczenia, którego prawomocność nastąpiła najwcześniej w dniu 3 kwietnia 2018.
Jak złożyć do Rzecznika Finansowego wniosek o skierowanie skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego?
Rzecznik Finansowy może złożyć skargę nadzwyczajną po zapoznaniu się z wnioskiem klienta podmiotu rynku finansowego.
Do wniosku skierowanego do Rzecznika Finansowego należy dołączyć wszelkie dokumenty wymagane dla oceny sprawy, które pozwolą Rzecznikowi stwierdzić, czy istnieją wystarczające podstawy do wniesienia skargi.
W miarę możliwości należy zatem przedstawić:
- opis sprawy;
- wskazanie typu naruszenia określonego w treści art. 89 § 1 ustawy o SN, do którego doszło w sprawie (tzn. należy wskazać, która z 3 przesłanek opisanych w pkt 2 powyżej miałaby stanowić podstawę wniesienia skargi);
- kopię prawomocnego orzeczenia kończącego sprawę wraz ze wskazaniem daty jego prawomocności (o ile to możliwe, także z uzasadnieniem);
- kopie pism procesowych składanych w toku procesu przez obie strony sporu (pozew, odpowiedź na pozew, sprzeciw od nakazu zapłaty, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, inne pisma procesowe składane w toku procesu czy inne rozstrzygnięcia wydawane przez sąd, niekończące postępowania);
- kopie protokołów z posiedzeń sądu oraz kopię orzeczenia sądu pierwszej instancji, jeśli w sprawie wniesiono apelację (co spowodowało rozstrzygnięcie sprawy przez sąd drugiej instancji – wówczas to orzeczenie sądu odwoławczego będzie prawomocnym orzeczeniem kończącym sprawę).
Rzecznik Finansowy, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, na podstawie otrzymanych dokumentów podejmie decyzję o zasadności oraz dopuszczalności wniesienia skargi nadzwyczajnej.
Składając wniosek do Rzecznika Finansowego należy pamiętać o przesłaniu dokumentów wymienionych powyżej. Wniosek można wysłać pocztą tradycyjną na adres: Biuro Rzecznika Finansowego, Al. Jerozolimskie 87, 02-001 Warszawa lub na adres poczty elektronicznej (biuro@rf.gov.pl). W każdym przypadku wniosek powinien być podpisany odręcznie lub podpisem elektronicznym. Jeśli wniosek składa pełnomocnik, należy przedstawić pełnomocnictwo. Należy też pamiętać, że w związku z sytuacją wywołaną pandemią COVID-19, Biuro Rzecznika Finansowego pozostaje zamknięte dla interesantów do odwołania.
Jakie skutki wywołuje wniesienie skargi nadzwyczajnej przez Rzecznika Finansowego?
Wniesienie skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego nie oznacza natychmiastowej zmiany sytuacji prawnej osoby, na której rzecz oraz w której imieniu Rzecznik Finansowy wystąpi. Musi bowiem dojść do rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy.
Sąd Najwyższy może nie zgodzić się z argumentacją Rzecznika i zdecydować o oddaleniu skargi nadzwyczajnej.
W przypadku uwzględnienia skargi, Sąd Najwyższy może:
- uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i stosownie do wyników postępowania – samodzielnie orzec co do istoty sprawy;
- przekazać sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także wyrok sądu pierwszej instancji (wtedy całe postępowanie będzie prowadzone od początku);
- umorzyć postępowanie.