Ogólne warunki ubezpieczeń - PUSiG 1/99

Istotnym elementem regulującym prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczeniowej są tzw. ogólne warunki ubezpieczeń (dalej o.w.u.). Stanowią one uzupełnienie przepisów Kodeksu Cywilnego oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej, tworząc szczegółowe normy prawne dla każdego rodzaju ubezpieczenia (por. art. 812 k.c. oraz art. 5 i 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej). Warunki mają duże znaczenie dla ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczen i a, z tego wynika m.in. obowiązek zakładu ubezpieczeń doręczenia klientowi tekstu warunków przy zawieraniu umowy ubezpieczenia (art. 6 ust. 5 ustawy o działalności ubezpiczeniowej) Warunki ogólne ubezpieczeń obowiązkowych ustala i ogłasza w drodze rozporzą d zenia Minister Finansów (art. 5 ust. 1), ubezpieczeń dobrowolnych - zakład ubezpieczeń.

Jak z powyższego wynika, klient nie ma wpływu na ustalanie warunków. Tak więc bardzo istotnym jest czy ich treść, forma (czytelność i układ tekstu, precyzja sformułowań) spełniają kryteria zgodności z aktami wyższego rzędu (k.c. i inne ustawy) oraz czy nie są sprzeczne - w sytuacjach nieunormowanych prawem - z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Dodatkowym aspektem jest ich zgodność ze zwyczajami, które kszt a łtuje rynek, a także inne reguły, nawet formalnie nieobowiązujące jak np. dyrektywy wspólnot europejskich rozbudowujące znacznie prawa konsumenta..

Prawo i obowiązek badania o.w.u. ma w Polsce Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń, a także Rzecznik Ubezpieczonych - co wynika z dyspozycji art. 90 c ust. 1 p.1 oraz § 5 p. 1b Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 8 grudnia 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad działania i trybu powoływania Rzecznika Ubezpieczonych (Dz.U. Nr 149, poz. 727).

Rzecznik Ubezpi eczonych prowadzi prace nad szczegółową analizą postanowień zawartych w o.w.u. Przy ocenie o.w.u. brane są przede wszystkim pod uwagę elementy takie jak: czytelność i precyzja sformułowań, zgodność z obowiązującymi regulacjami, precyzyjne określenie m o mentu zawarcia umowy oraz jej rozwiązania, określenie początku i końca odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, precyzja w określaniu zakresu ubezpieczenia oraz stosowanych wyłączeń odpowiedzialności, sposób określania wysokości składki, sposób jej o p łacania czy też zwrotu, stosowane potrącenia i opłaty manipulacyjne oraz informacja o najważniejszych wskaźnikach finansowych.

Zakończenie pierwszego etapu prac planowane jest na rok 1999; będą one kontynuowane ze względu na zmiany o.w.u. i pojawianie się nowych produktów ubezpieczeniowych, a także rozległość problematyki..

Jednym z ważniejszych zagadnień branych pod uwagę przy analizie o.w.u. jest ich zgodność z prawem. Zaznaczyć należy, iż silniejsza pozycja ubezpieczyciela pozwala na narzucanie klientowi rozwiązań korzystnych dla towarzystwa ubezpieczeniowego. Na ogół nie występują postanowienia wyraźnie sprzeczne z obowiązującym prawem, lecz częstokroć z pogranicza naruszania jego zasad. Narzucanie przez silniejszą stronę stosunku pra w nego rozwiązań utrudniających sytuację klienta może być zakwalifikowane jako naruszenie zasad współżycia społecznego. Zasada swobody umów oraz z założenia silniejsza pozycja ubezpieczyciela nie powinny stwarzać sytuacji, w której ubezpieczający czuje się pokrzywdzony. Taki stan rzeczy wpływa także niekorzystnie na opinię zakładu i rynku ubezpieczeniowego w ogóle przez co hamuje rozwój ubezpieczeń i zniechęca klientów do korzystania z ubezpieczeń w ogóle. Sytuacja naruszania interesów konsumenckich ist n ieje także wówczas, gdy zakres oferowanej ochrony ubezpieczeniowej jest niewielki, co wynika głównie z nieprecyzyjnych sformułowań. Stan taki niestety występuje stosunkowo często, co doprowadzić może do sporów interpretacyjnych, w których stroną silniejszą jest oczywiście zakład ubezpieczeń.. Obserwować można także sformułowania niedookreślone typu "odpowiednia liczba jednostek funduszu" przy braku danych dotyczących ich ilości, wartości i in. (w przypadku ubezpieczenia na życie z kapitałem inwestycyjnym) .

Istotna jest również precyzja w określaniu zakresu ochrony ubezpieczeniowej. Bywa, iż już nazwa produktu ubezpieczeniowego może wprowadzić w błąd np." ubezpieczenie...od ognia i innych żywiołów" obejmujące pełny zakres ochrony dopiero po opłaceniu wyższej składki, co jest uwidocznione dopiero w dalszej części tekstu o.w.u.

Oddzielnym zagadnieniem jest przystępność języka o.w.u. Nie ulega kwestii, iż wskazane jest zachowanie poprawności języka prawniczego, jednakże biorąc pod uwagę brak przygotowania konsumenta do analizy takich tekstów, należy dążyć do maksymalnego ich uproszczenia i czytelności.

Kolejną kwestią budzącą wiele wątpliwości są szeroko stosowane przez ubezpieczycieli ograniczenia ochrony ubezpieczeniowej. Oferowane przez ubezpieczycieli produkty zawierają często zbyt dużą ilość wyłączeń, co czyni zawierane ubezpieczenie niepełnym i nie satysfakcjonuje klienta oczekującego większego zakresu ochrony. Istnieje także możliwość przeoczenia wyłączeń, nie zawsze precyzyjnie przedst a wionych. W tekstach o.w.u. do rzadkości należy zamieszczenie tzw. słowniczka pojęć użytych w tekście.

Często spotykaną nieprawidłowością jest także nieuwzględnianie w o.w.u. istotnych postanowień zawieranych jedynie w taryfach. Zjawisko to dotyczy postanowień takich jak kryteria zniżek i podwyżek składki, wysokość opłat manipulacyjnych, potrącenia. Często informacje zawarte w taryfach są przekazywane bardzo pobieżnie, a same taryfy nie są na ogół okazywane klientowi. Znajomość postanowień zawartych w t aryfach może mieć wpływ na decyzję ubezpieczającego w kwestii zawarcia umowy ubezpieczenia u danego ubezpieczyciela lub wyboru opcji w zakresie danego produktu.

Innym zagadnieniem wymagającym omówienia jest obowiązek doręczania tekstu o.w.u. klientowi ( art. 6 ust. 5. ustawy o działalności ubezpieczeniowej). Obowiązek ten niestety nie zawsze jest spełniany. Na ogół nie zapoznaje się z o.w.u. potencjalnych klientów, którzy zamierzają przed powzięciem decyzji porównać o.w.u. kilku ubezpiec z ycieli. Znamiennym jest także fakt, iż podczas spotkań odbywanych przed zawarciem umowy ubezpieczenia przedstawiciele ubezpieczyciela (agenci ubezpieczeniowi) często przekazują klientowi jedynie ulotki reklamowe produktu, a nie teksty o.w.u.

Biorąc pod uwagę trudności w zapoznawaniu się z trudnymi na ogół tekstami o.w.u. przez przeciętnego klienta, należy położyć nacisk na dokładne informowanie zainteresowanego o zakresie ubezpieczenia w momencie zawierania umowy. Pozwoli to uniknąć w ielu spornych sytuacji w przyszłości. Stan w tym zakresie nie jest niestety w pełni zadowalający, chociaż należy odnotować pewną poprawę w porównaniu z sytuacją w latach poprzednich.

Problematyka o.w.u. znajduje wciąż jeszcze zbyt małe odzwierciedlenie w działaniach instytucjonalnych jak i w pracach badawczych (do wyjątków należą publikacje poświęcone tej problematyce. Interesującą analizę stanu panującego w tym zakresie zawiera artykuł prof. dr A. Wąsiewicza pt. "Kilka uwag na tle funkcjonowania ogólny c h warunków ubezpieczeń", Prawo Asekuracyjne Nr 4/98).

Wydaje się, że wnikliwa analiza tej problematyki czyniona na różnych płaszczyznach wpłynąć może w istotny sposób na kształtowanie praw konsumentów usług ubezpieczeniowych i ich realne przestrzeganie.