(sygn. akt III CZP 142/22)
W dniu 8 maja 2024 r. Sąd Najwyższy, w siedmioosobowym składzie pod przewodnictwem Prezes Sądu Najwyższego Joanny Misztal-Koneckiej, wydał korzystną dla poszkodowanych uchwałę w sprawie dopuszczalności uwzględniania rabatów w ramach odszkodowania z obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC ppm). Wskazywana uchwała jest wyjątkowo istotna dla poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych, ponieważ pozwoli na skuteczniejsze dochodzenie roszczeń od zakładów ubezpieczeń.
Przypomnijmy, iż 30 sierpnia 2022 r. Rzecznik Finansowy dr Bohdan Pretkiel wystąpił z wnioskiem do Sądu Najwyższego (sygn. III CZP 142/22) o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności występujących w orzecznictwie odnoszącej się do zagadnienia czy dopuszczalne jest uwzględnianie rabatów / upustów w ramach odszkodowania z obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Wystąpienie Bohdana Pretkiela związane było z dostrzeżoną rozbieżnością w zakresie możliwości ustalania odszkodowania przysługującego poszkodowanemu z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych z uwzględnieniem ulg i rabatów na usługi naprawcze, części i materiały służące do naprawy pojazdu.
Rozstrzygnięcie kwestii objętych pytaniem prawnym Rzecznika skierowanym do Sądu Najwyższego zachowało swoją aktualność również po uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2022 r. III CZP 119/22 wydanej w składzie trzech sędziów, stanowiącej próbę odpowiedzi na pytanie dot. zakresu likwidacji szkody, w kwestii dopuszczalności stosowania w ustalaniu odszkodowania z OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, rabatów i upustów stosowanych w sieciach partnerskich zakładów ubezpieczeń.
W dniu 8 maja 2024 r. Sąd Najwyższy bowiem uznał, że poprzednia uchwała nie rozwiała szeregu wątpliwości, więc kolejne rozstrzygnięcie było potrzebne wydając w tym zakresie uchwałę o następującej treści:
1. Jeżeli poszkodowany poniósł już koszty naprawy pojazdu lub zobowiązał się do ich poniesienia, wysokość odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinna odpowiadać tym kosztom, chyba że w danych okolicznościach są one oczywiście nieuzasadnione; wysokość odszkodowania nie zależy od ulg i rabatów możliwych do uzyskania przez poszkodowanego od podmiotów współpracujących z ubezpieczycielem.
2. Jeżeli poszkodowany nie poniósł jeszcze kosztów naprawy pojazdu ani nie zobowiązał się do ich poniesienia, wysokość odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinna odpowiadać przeciętnym kosztom naprawy na lokalnym rynku, z uwzględnieniem możliwych do uzyskania przez poszkodowanego ulg i rabatów, chyba że skorzystaniu z tych ulg i rabatów sprzeciwia się jego uzasadniony interes.
Z treści punktu pierwszego sentencji uchwały wynika, że Sąd Najwyższy podzielił prezentowane przez Bohdana Pretkiela stanowisko sprowadzające się do stwierdzenia, że zachowanie obowiązków współpracy poszkodowanego (jako wierzyciela) z ubezpieczycielem (jako dłużnikiem) poprzez przeciwdziałanie zwiększeniu szkody i minimalizowania jej skutków nie może przekładać się w sposób negatywny na przysługujące poszkodowanemu prawa podmiotowe w ramach których poszkodowany ma prawo wyboru warsztatu, w którym dokona naprawy czy też zakupu części.
Przedmiotowe rozstrzygnięcie ma bardzo istotne znaczenie dla każdego, kto choć raz, zetknął się z likwidacją szkody komunikacyjnej z umowy ubezpieczenia OC. Wskazać bowiem należy, że zgodnie z zasadą pełnej kompensacji szkody – poniesiony uszczerbek majątkowy powinien zostać wcałości wynagrodzony, ale także, odszkodowanie nie powinno przekroczyć wysokości poniesionej szkody. Ustawodawca daje przy tym poszkodowanemu prawo wyboru sposobu naprawienia szkody bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Konsekwencją prawa wyboru przez poszkodowanego sposobu naprawienia szkody, jest prawo wyboru warsztatu, w którym poszkodowany dokona naprawy pojazdu.
Uchwała Sądu Najwyższemu dała w tym zakresie jasną odpowiedź wskazując w sposób wyraźny, że poszkodowany ma prawo sam zdecydować, w jakim warsztacie będzie chciał przeprowadzić naprawę uszkodzonego pojazdu. W zakresie wyboru warsztatu istotny jest bowiem aspekt zaufania pomiędzy stronami takiej transakcji, a ubezpieczyciel nie może w tym zakresie wymagać konieczności skorzystania z przedłożonych ofert i ulg wypracowanych z współpracującym z nim podmiotem gospodarczym.
W ocenie Rzecznika Finansowego przedmiotowa uchwała będzie w przyszłości pozytywnie wpływać na sytuację poszkodowanych, w szczególności tych którzy zamierzają dokonać naprawy uszkodzonego pojazdu do stanu odpowiadającego temu sprzed uszkodzenia. Wyeliminowane powinny być z obrotu sytuacje, kiedy zakłady ubezpieczeń niejako przymuszały poszkodowanych do przeprowadzania naprawy w sieciach naprawczych współpracujących z ubezpieczycielem wskazując na obowiązek zapobiegania zwiększaniu się szkody oraz współdziałania wierzyciela z dłużnikiem przy wykonywaniu zobowiązania.
Sąd Najwyższy odniósł się również w sposób jasny do sytuacji poszkodowanych, którzy nie zamierzają przeprowadzać naprawy, bądź planują dokonać jej „własnym sumptem” – dochodząc tzw. hipotetycznych kosztów naprawy. Dopuszczając w tym zakresie możliwość stosowania rabatów i upustów Sąd Najwyższy trafnie zaznaczył, że proponowane rabaty i upusty powinny być możliwe do uzyskania w dostępnej dla poszkodowanego sieci warsztatów naprawczych i sklepów z częściami zamiennymi. Rozumieć to należy w ten sposób, że nabycie przez poszkodowanego części z zaproponowanymi rabatami czy upustami powinno być możliwe na rynku lokalnym (rozumianym z reguły jako miejsca zamieszkania poszkodowanego) bez większych trudności. W przeciwnym razie zaproponowane przez ubezpieczyciela rabaty i upusty nie powinny być uwzględniane przy wycenie hipotetycznych kosztów naprawy. Co istotne przy stosowaniu rabatów i ulg brak jest możliwości stosowania jakiegokolwiek automatyzmu.
W ocenie Rzecznika Finansowego, Bohdana Pretkiela omawiana uchwała wyjaśnia wątpliwości natury prawnej związanej z miejscem rabatów i upustów w formule odszkodowania jaka została ukształtowana długoletnim orzecznictwem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych dotyczącego praw podmiotowych poszkodowanych.
Przedmiotowe rozstrzygnięcie będzie pozytywnie wpływać na rynek ubezpieczeniowy powodując ograniczenie sporów między poszkodowanymi i zakładami ubezpieczeń.
