Na przestrzeni ostatnich dni Sąd Najwyższy podjął dwie istotne zarówno dla kredytobiorców jak i kredytodawców uchwały dotyczące umów kredytu.
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął w dniu 28 lutego 2025 r. uchwałę (sygn. akt: III CZP 126/22), zgodnie z którą umowa o kredyt bankowy jest umową wzajemną w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego (k.c.). Orzeczenie to zostało wydane w odpowiedzi na pytanie prawne skierowane do Sądu Najwyższego przez Rzecznika Finansowego.
Stwierdzenie, że umowa kredytowa ma charakter umowy wzajemnej, nie przesądza – zdaniem Rzecznika – o możliwości podnoszenia zarzutu zatrzymania przez banki, co jest istotne dla kredytobiorców walczących o ustalenie nieważności umów zawierających klauzule abuzywne.
Rzecznik Finansowy przypomina, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 8 maja 2024 r. (C-424/22) podkreślił konieczność ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami i wskazał, że zarzut zatrzymania nie może być stosowany w sposób naruszający prawa konsumenta.
Powyższe potwierdziła Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2024 r. (sygn. akt: III CZP 31/23), która jasno wskazała, że banki nie mogą skutecznie powoływać się na prawo zatrzymania, gdy możliwe jest dokonanie potrącenia. Sąd Najwyższy wskazał w niej, że „jeżeli obie strony są obowiązane do wzajemnego spełnienia (zwrotu) świadczeń pieniężnych, to prawo zatrzymania (art. 496 w zw. z art. 497 k.c.) w takiej sytuacji nie przysługuje, ponieważ w Kodeksie cywilnym przewidziano dalej idącą instytucję chroniącą interes stron w postaci potrącenia wzajemnych wierzytelności (art. 498 i n. k.c.), skutkiem czego jest umorzenie wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej, bez ryzyka niewypłacalności drugiej strony. Skoro prawo zatrzymania, jako instrument subsydiarny, ustępuje przed innym zabezpieczeniem, to tym bardziej powinno ustępować przed potrąceniem jako instytucją zmierzającą do zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności”.
W dniu 5 marca 2025 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów, podzielając stanowisko Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2024 r. (sygn. akt: III CZP 31/23), podjął uchwałę (sygn. akt: III CZP 37/24) o następującej treści: „W razie dochodzenia od banku zwrotu świadczenia spełnionego na podstawie umowy kredytu, która okazała się niewiążąca bankowi nie przysługuje prawo zatrzymania na podstawie art. 496 w z art. 497 k.c.”. W ocenie Sądu Najwyższego nie da się zastosować prawa zatrzymania przy rozliczaniu umowy kredytu, która już po jej wykonaniu przynajmniej częściowo okazała się nieważna.
Rzecznik Finansowy będzie uważnie przyglądał się dalszym orzeczeniom Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w powyższym zakresie, które do tej pory – jak opisano wyżej – wskazują na niemożność zastosowania prawa zatrzymania w sytuacjach, gdy stronie przysługuje możliwość dokonania potrącenia.
