Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w wyroku z dnia 21 września 2023 r., rozstrzygnął o możliwości uznania za konsumenta osoby, która w dacie zawierania umowy kredytowej posiadała wykształcenie wyższe z zakresu zarządzania i finansów, a dodatkowo była zatrudniona w banku udzielającym kredytu. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla wszystkich konsumentów-kredytobiorców, którzy pomimo posiadania fachowej wiedzy wynikającej z ich doświadczenia zawodowego, czy wykształcenia zawarli umowę zawierającą nieuczciwe warunki, które nie były indywidualnie negocjowane.
Wyrok TSUE
W dniu 21 września 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE lub Trybunał Sprawiedliwości) wydał wyrok w ważnej dla konsumentów sprawie mBank C-139/22. Sprawie tej rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia – do której przystąpił Rzecznik Finansowy – jeden z kredytobiorców w chwili zawierania umowy kredytu miał ukończone studia z zakresu zarządzania i finansów w renomowanej, polskiej uczelni ekonomicznej. Co więcej, kredytobiorca był zatrudniony w pozwanym banku i miał doświadczenie w pracy w centrali i w sekretariacie zarządu. Ponadto kredytobiorca, jak sam przyznał, znał ofertę banku i zdawał sobie sprawę z tego, że zaciągnięcie kredytu indeksowanego do waluty obcej wiążę się z ryzykiem kursowym. Warunki umowy kredytu zawartej przez klientów miały tę samą treść, co warunki wpisane do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych, prowadzonego przez Prezesa UOKIK. Postanowienia umowy przewidywały, że klienci mieli dwie alternatywne metody spłaty kredytu – po pierwsze, kredyt ten mógł być spłacany w złotych polskich, a mBank przeliczał tę walutę na franki szwajcarskie według własnego kursu wymiany (postanowienie o tej samej treści, co wpisane do rejestru klauzul abuzywnych), po drugie, klient mógł wybrać drugą metodę spłaty, która przewidywała możliwość spłaty tego kredytu bezpośrednio we frankach szwajcarskich. W przypadku tej drugiej metody, klienci nie byli już podporządkowani kursowi wymiany ustalonemu arbitralnie przez mBank.
TSUE w odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, wskazał m.in., że:
- art. 3 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by warunek umowny, który nie był indywidualnie negocjowany, został uznany przez właściwe organy krajowe za nieuczciwy z tego tylko powodu, że jego treść jest równoznaczna z treścią postanowienia wzorca umowy wpisanego do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych (por. pkt 46 wyroku);
- art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że postanowienie umowy, które ze względu na warunki wykonania niektórych przewidzianych w nim zobowiązań danego konsumenta należy uznać za nieuczciwe, nie może utracić takiego charakteru z powodu innego postanowienia tej umowy, które przewiduje możliwość wykonania przez tego konsumenta tych zobowiązań na innych warunkach (por. pkt 57 wyroku);
- art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w związku z jej art. 2 lit. b) należy interpretować w ten sposób, że przedsiębiorca ma obowiązek poinformowania zainteresowanego konsumenta o istotnych cechach zawartej z nim umowy oraz o ryzyku związanym z tą umową, i to nawet wówczas, gdy ów konsument jest jego pracownikiem i posiada odpowiednią wiedzę w dziedzinie wspomnianej umowy (por. pkt 70 wyroku).
Zgodnie z wydanym wyrokiem, posiadanie wykształcenia wyższego z zakresu zarządzania i finansów, a dodatkowo zatrudnienie w banku udzielającym kredytu, nie powoduje, iż kredytobiorca traci możliwość kwestionowania niedozwolonego charakteru klauzul umownych. Przyznanie statusu konsumenta ma kluczowe znaczenie w sporze z bankiem, bowiem uzależnia ono przyznanie ochrony na gruncie dyrektywy 93/13 i innych dyrektyw tworzących unijny system ochrony konsumenta.
Powyższy wyrok będzie miał również wpływ na ułatwienie dochodzenia roszczeń w przypadku, gdy w umowie konsumenta znalazła się klauzula o równoznacznej treści, co klauzula wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych. Zgodnie z wyrokiem wpis danego warunku umownego do rejestru klauzul niedozwolonych będzie mógł stanowić jedyną przyczynę uznania takiej klauzuli za nieuczciwą.
TSUE przesądził również o braku utraty charakteru niedozwolonego danej klauzuli umownej w przypadku umieszczenia w umowie innej, dozwolonej klauzuli. Innymi słowy, sama możliwość realizacji umowy zgodnie z jej zapisami zgodnymi z prawem (np. spłata w walucie obcej, jak to miało miejsce w sprawie, będącej przedmiotem rozstrzygnięcia przed sądem odsyłającym) nie wyłącza niedozwolonego charakteru innych zapisów umownych (w przedmiotowej sprawie zapisów regulujących spłaty kredytu w złotych polskich, w tym zasady ustalania kursów wymiany walut).
Stanowisko Rzecznika Finansowego
Rzecznik Finansowy jest uczestnikiem postępowania w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, w której skierowano niniejsze pytania prejudycjalne. Stanowisko wyrażone w wyroku TSUE jest zbieżne z dotychczas prezentowanym stanowiskiem Rzecznika Finansowego w zakresie warunków przyznania konsumentowi ochrony wynikającej z dyrektywy 93/13.
Jak pomaga Rzecznik Finansowy
Więcej informacji na temat działalności Rzecznika Finansowego znajdziesz na: https://rf.gov.pl/
Wzory dokumentów potrzebnych do: wydania istotnego poglądu, wstąpienia Rzecznika Finansowego do toczącego się postępowania sądowego lub wytoczenia powództwa przez Rzecznika Finansowego znajdziesz na poniższej stronie:
