Rachunek darmowy jako moje prawo

Klienci Rzecznika Finansowego skarżą się, że banki bardzo często arbitralnie zmieniają wysokość opłat i prowizji za podstawowe czynności bankowe. Pobierane opłaty niejednokrotnie stanowią znaczne obciążenie finansowe budżetu domowego, dotyczy to zwłaszcza seniorów i osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. W takich sytuacjach rozwiązaniem problemu może być zmiana płatnego rachunku na bezpłatny podstawowy rachunek płatniczy, który został wprowadzony i zagwarantowany każdemu klientowi w art. 59ia ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych^[1]. Każdy Bank/Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowa – Kredytowa/instytucja kredytowa, która posiada w swojej ofercie rachunki płatnicze, ma obowiązek od 2018 r. prowadzenia i udostępniania Klientom takiego rachunku, po spełnieniu przez nich kilku warunków, o czym poniżej.

^[1] Dz. U. z 2021 r. poz. 1907

1. Co to jest podstawowy rachunek płatniczy?

Podstawowy rachunek płatniczy to rachunek w walucie polskiej, przeznaczony dla konsumentów, którzy nie posiadają innego rachunku płatniczego w walucie polskiej, prowadzony przez dostawcę, to jest banki (w tym również oddziały banków zagranicznych), banki spółdzielcze oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz instytucje kredytowe (dalej łącznie: podmioty rynku finansowego lub dostawcy) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowy rachunek płatniczy pozwala konsumentowi (klientowi) na dokonywanie podstawowych czynności bankowych. Co do zasady, podstawowy rachunek płatniczy jest rachunkiem, za który konsument nic nie płaci na etapie jego założenia, jak również później korzystając z niego, jeśli będzie przestrzegał pewnych zasad. Innymi słowy, podstawowy rachunek płatniczy to rodzaj bezpłatnego rachunku, który ma umożliwić bezpłatny dostęp do podstawowych usług bankowych takich jak: wpłaty i wypłaty środków, płatności przy pomocy karty oraz zlecania przelewów.

2. Jaka jest podstawa prawna zobowiązująca podmioty rynku finansowego do prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych?

Dostęp do podstawowego rachunku płatniczego został unormowany przez ustawę z dnia 30 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych ustaw^[1], implementującą dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/92/UE z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie porównywalności opłat związanych z rachunkami płatniczymi, przenoszenia rachunku płatniczego oraz dostępu do podstawowego rachunku płatniczego (dalej: dyrektywa PAD)^[2]. Na podstawie powyższych przepisów unijnych, które zostały zaimplementowane do polskiego porządku prawnego w drodze nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw podmioty rynku finansowego, które w swojej ofercie oferują usługi związane z prowadzeniem rachunków płatniczych dla konsumentów, zostały zobligowane od dnia 8 sierpnia 2018 r. do wprowadzenia do swojej oferty produktowej (świadczonych usług) podstawowego rachunku płatniczego.

Aktualnie kwestia prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych jest regulowana przez art. 59ia do 59ih ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych[3].

[1] Dz. U. z 2016 r. poz. 1997.

[2] Dz. Urz. UE L 257/214 z dnia 28 sierpnia 2014 r.

[3] Dz. U. z 2021 r. poz. 1907

3. Jaki jest cel prowadzenia tego typu rachunku płatniczego przez podmioty rynku finansowego?

Celem wprowadzenia do oferty podstawowego rachunku płatniczego była walka z tzw. wykluczeniem finansowym Klientów, które polegało na tym, że duża część mieszkańców niektórych państw członkowskich Unii Europejskiej nie posiadała w ogóle rachunku płatniczego. Głównie były to osoby starsze, uboższe i potencjalni klienci, którzy rezygnowali z założenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych ze względów finansowych, obawiając się m.in. obniżenia swoich dochodów o opłaty, które bank pobiera za prowadzenie rachunku.

4. Jakie podmioty rynku finansowego mają obowiązek posiadania w swojej ofercie podstawowego rachunku płatniczego?

Każdy Bank (w tym oddziały banków zagranicznych), instytucja kredytowa (w tym oddziały instytucji kredytowych) i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (dalej jako: SKOK) mają obowiązek posiadania w swojej ofercie podstawowego rachunku płatniczego, z wyłączeniem:

Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej
jeśli dany Bank/SKOK lub inny dostawca nie oferuje rachunków bankowych dla konsumentów – wtedy nie ciąży na nim również obowiązek prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych.

5. Kto może wystąpić o założenie podstawowego rachunku płatniczego w Banku?

Podstawowy rachunek płatniczy może założyć wyłącznie osoba fizyczna, która ma status konsumenta i która w chwili składania wniosku nie posiada innego rachunku płatniczego prowadzonego w walucie polskiej. Co istotne, przepisy nie przewidują w tej kwestii żadnego okresu karencji, więc w praktyce tego typu rachunek można założyć niemal bezpośrednio po zamknięciu dotychczasowego rachunku.

6. Kto może wystąpić o założenie podstawowego rachunku płatniczego w SKOK?

Podstawowy rachunek płatniczy może założyć wyłącznie osoba fizyczna, która ma status konsumenta i która w chwili składania wniosku nie posiada innego rachunku płatniczego prowadzonego w walucie polskiej oraz jest członkiem danej kasy spółdzielczo-oszczędnościowej. Podobnie jak w przypadku Banku, przepisy nie przewidują w tej kwestii żadnego okresu karencji, więc w praktyce tego typu rachunek można założyć niemal bezpośrednio po zamknięciu dotychczasowego rachunku.

7. Jak założyć podstawowy rachunek płatniczy?

Procedura zakładania podstawowego rachunku płatniczego jest bardzo zbliżona do tradycyjnego rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego. Podstawowy rachunek płatniczy jest prowadzony na podstawie umowy zawieranej pomiędzy Bankiem a konsumentem. Podstawowy rachunek płatniczy można otworzyć w placówce podmiotu rynku finansowego, przez Internet lub za pośrednictwem infolinii. Zgodnie z przepisami ustawy o usługach płatniczych, podmioty rynku finansowego mają obowiązek udostępnienia wniosków o zawarcie umowy zarówno w formie papierowej w swoich placówkach, jak i na prowadzonych przez siebie stronach internetowych. Jeżeli podmiot rynku finansowego przewiduje taką możliwość, konsument może zażądać zawarcia umowy w formie ustnej, bez składania pisemnego czy elektronicznego wniosku. Dostawca nie może uzależnić otwarcia podstawowego rachunku płatniczego od zawarcia przez konsumenta innej umowy o świadczenie usług dodatkowych ani od zadeklarowania określonej kwoty wpływu środków pieniężnych na podstawowy rachunek płatniczy. W praktyce do zawarcia umowy podstawowego rachunku płatniczego dochodzi na wniosek konsumenta skierowany do Banku/SKOK/instytucji kredytowej.

Bank/SKOK/instytucja kredytowa, który otrzyma wniosek, niezwłocznie, nie później niż w terminie 10 dni roboczych od dnia otrzymania kompletnego wniosku o zawarcie umowy zawiera z konsumentem umowę albo informuje go o odmowie jej zawarcia.

W przypadku kompletnego wniosku złożonego za pomocą środków komunikacji elektronicznej, jeżeli Bank/SKOK/instytucja kredytowa, dopuszcza taką możliwość, wyznacza on konsumentowi termin, nie krótszy niż 10 dni roboczych, na podpisanie umowy w placówce albo zawiera z konsumentem umowę za pomocą środków porozumiewania się na odległość. W przypadku SKOK termin liczony jest od dnia potwierdzenia możliwości przystąpienia danego konsumenta do grona członków danej kasy. Wynika to stąd, że SKOK ma obowiązek prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych tylko na rzecz konsumentów – członków SKOK.

8. Kiedy Bank może odmówić założenia podstawowego rachunku płatniczego?

Powodem odmowy założenia podstawowego rachunku płatniczego może być, m.in.:

posiadania rachunku płatniczego w innym Banku/SKOK/instytucji kredytowej;
prowadzenie działalności gospodarczej;
konsument składający wniosek nie jest członkiem SKOK lub nie spełnia kryteriów uzyskania statusu członka kasy;
jest to uzasadnione względami ostrożnościowymi wynikającymi z podejrzenia popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego;
posiadanie uprawdopodobnionej informacji o udziale konsumenta w przestępstwie popełnionym z wykorzystaniem rachunku płatniczego lub uprawdopodobnionej informacji, że środki, które mają być zgromadzone na rachunku, pochodzą z przestępstwa;
utrata ważności dokument tożsamości;
niepodpisanie umowy w terminie;
brak adresu zamieszkania na terytorium Polski;
obecność na liście ostrzeżeń publicznych KNF.

9. Jakie usługi bankowe Bank (lub inni dostawcy) mają obowiązek świadczyć w ramach podstawowego rachunku płatniczego?

W ramach podstawowego rachunku płatniczego istnieje obowiązek świadczenia następujących usług:

dokonywanie wpłat pieniężnych na rachunek;
dokonywanie wypłat w Polsce i na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej w bankomatach lub w placówkach podmiotu rynku finansowego;
dokonywanie na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej transakcji płatniczych przy użyciu karty płatniczej lub przez Internet;
dokonywanie przelewów, korzystanie ze stałych zleceń i poleceń zapłaty.

Banki/SKOKI i inni dostawcy nie mogą pobierać opłat za wydanie karty płatniczej do rachunku podstawowego.

10. Kiedy podstawowy rachunek płatniczy jest bezpłatny?

Podstawowy rachunek płatniczy jest rachunkiem bezpłatnym, ale pod warunkiem, że nie zostanie przekroczony limit bezpłatnych usług. W przypadku wyczerpania miesięcznego limitu bezpłatnych usług, Bank lub inny dostawca ma prawo naliczyć opłaty za każdą kolejną operację w danym miesiącu. Obciążenia te nie mogą być jednak wyższe niż te, które były naliczane przez Bank za daną usługę w okresie ostatnich 12 miesięcy.

11. Jaki jest limit usług świadczonych bezpłatnie w ramach podstawowego rachunku płatniczego?

W ramach podstawowego rachunku płatniczego bezpłatnie dostępnych jest:

5 darmowych przelewów w miesiącu — w tym przelewy w oddziale, przelewy internetowe i zlecenia stałe,
5 darmowych wypłat gotówkiz bankomatów i wpłat do wpłatomatów obcych — operacje w bankomatach i wpłatomatach należących do banku są darmowe bez określonego limitu.

Co ważne, Banki (lub inni dostawcy) mogą, pomimo standaryzacji zasad prowadzenia podstawowego rachunku płatniczego, proponować w ramach podstawowego rachunku płatniczego inne usługi bankowe nieodpłatnie np. przelew natychmiastowy Express Elixir, czy też korzystanie z systemu płatności BLIK. Każdorazowo należy zapytać się o tę kwestię u konkretnego dostawcy.

12. Kiedy Bank (lub inny dostawca) pobiera opłaty za transakcje wykonane za pośrednictwem podstawowego rachunku płatniczego?

Po otwarciu dla Klienta podstawowego rachunku płatniczego Bank (lub inni dostawcy) pobiera następujące opłaty:

za wykonanie każdej następnej krajowej transakcji płatniczej (to jest polecenia przelewu) po przekroczeniu w ciągu jednego miesiąca pięciu nieodpłatnych takich transakcji;
za wykonanie każdej następnej transakcji płatniczej przy użyciu bankomatów lub wpłatomatów (to jest wypłaty i wpłaty gotówki) nienależących do tego dostawcy, znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, po przekroczeniu w ciągu jednego miesiąca pięciu nieodpłatnych takich transakcji.

Warto zaznaczyć, że powyższe opłaty związane z prowadzeniem i korzystaniem z rachunku podstawowego nie mogą być wyższe od opłat najczęściej stosowanych przez ostatnie 12 miesięcy przez tego dostawcę za taką samą usługę powiązaną z jakimkolwiek innym rachunkiem płatniczym prowadzonym przez dostawcę. Poza powyższymi opłatami podmioty rynku finansowego mogą również pobierać opłaty związane z wykonywaniem transgranicznych transakcji płatniczych. Opłaty za te transakcje nie mogą być wyższe od opłat najczęściej stosowanych przez danego dostawcę przez ostatnie 12 miesięcy w odniesieniu do transakcji tego rodzaju, wykonywanych w ramach jakiegokolwiek rachunku płatniczego prowadzonego przez tego dostawcę.

13. Czy Bank (lub inni dostawcy) może uzależnić założenie podstawowego rachunku płatniczego od zawarcia umowy o świadczenie dodatkowych usług?

Bank/SKOK jako dostawca usługi prowadzenia podstawowego rachunku płatniczego nie może uzależniać otwarcia takiego rachunku płatniczego od zawarcia przez konsumenta innej umowy o świadczenie usług dodatkowych (np. ubezpieczenia, innych instrumentów płatniczych, kredytów, pożyczek, lokat itp.) ani od zadeklarowania określonej kwoty miesięcznego wpływu środków pieniężnych na rachunek.
Jedynym wyjątkiem, w przypadku SKOK, jest obowiązek posiadania statusu członka Kasy. SKOK ma obowiązek prowadzić podstawowe rachunki płatnicze tylko na rzecz swoich członków, uzasadnione jest więc uzależnienie otwarcia podstawowego rachunku płatniczego od przyjęcia przez Klienta obowiązków wynikających z członkostwa w kasie (wpisowe, składki itp.).

14. Czym różni się podstawowy rachunek płatniczy od oferowanego w ramach promocji banku tzw. darmowego rachunku (konta osobistego).

Podstawowy rachunek płatniczy jest to uproszczona wersja standardowych rachunków, który gwarantuje bezpłatny dostęp do podstawowych transakcji płatniczych, jednak liczba tych bezpłatnych operacji bankowych jest ściśle ograniczona. Ponadto właściciele tego typu rachunku mają zamknięty dostęp do niektórych produktów i usług banku, np. posiadania kart kredytowych. Tzw. darmowe rachunki, które są bardzo często oferowane przez banki w ramach promocji skierowanej do konkretnej grupy klientów to rachunki, za które Bank nie pobiera opłaty, ale pod warunkiem spełnienia przez Klienta pewnych warunków, np. obowiązku comiesięcznego stałego wpływu środków finansowych na konto lub określonej ilości operacji dokonanych za pośrednictwem karty itp. Warto zaznaczyć, że Bank w ramach promocji sam kreuje możliwość korzystania z produktu “darmowego” i tu należy zapoznać się z jego regulaminem. Natomiast podstawowy rachunek płatniczy to produkt z warunkami określonymi w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, bez możliwości samodzielnej ingerencji w taki rachunek ze strony Banku.

15. Czy posiadanie rachunku walutowego uzasadnia odmowę założenia podstawowego rachunku płatniczego?

Posiadanie rachunku płatniczego w obcej walucie nie jest przeszkodą do posiadania podstawowego rachunku płatniczego.