Rynki finansowe a ochrona konsumenta, to hasło przewodnie I Międzynarodowej Konferencji naukowej zorganizowanej przez Biuro Rzecznika Finansowego we współpracy z Doradczym Komitetem Naukowym (DKN), działającym przy Rzeczniku Finansowym.
Nagranie – część I konferencji
Nagranie – część II konferencji
W konferencji udział wzięli czołowi przedstawiciele czołowych europejskich ośrodków akademickich. Obok rodzimych specjalistów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Łódzkiego czy Szkoły Wyższej Handlowej w Warszawie, wśród prelegentów znaleźli się też m.in. naukowcy z Węgier, Chorwacji, Słowenii oraz Macedonii Północnej.
Konferencja była nie tylko okazją do omówienia bieżących problemów związanych z ochroną konsumentów na rynku finansowym w świetle sytuacji gospodarczej spowodowanej pandemią, ale też szansą na przedyskutowanie możliwości podnoszenia świadomości finansowej społeczeństw oraz poziomu kompetencji finansowej w warunkach globalnego kryzysu.
Konferencję otworzył dr hab. Mariusz Golecki, Rzecznik Finansowy, który podkreślił, że z uwagi na obecną sytuację pandemiczną, Konferencja musiała zostać przeniesiona w całości do świata online. Pomimo tej przeszkody, udało się zebrać wybitnych specjalistów w jednym – chociaż wirtualnym – miejscu, w celu wymiany informacji, sposobów oraz poglądów na ochronę praw konsumentów i na podnoszenie umiejętności finansowych, co w kryzysie, który obecnie wszyscy przechodzimy, jest tym bardziej naglące.
Panel I: Konsument na rynku finansowym
Po uroczystym otwarciu spotkania przez Rzecznika Finansowego, wszystkich gości w imieniu Przewodniczącej DKN dr hab. Grażyny Borys oraz w swoim przywitał dr hab. Piotr Tereszkiewicz, prof. UJ, Wiceprzewodniczący DKN.
I panel konferencji zatytułowany Consumer at the Financial Market prowadził prof. Mátyás Bencze, na stałe związany z Uniwersytetem w Debreczynie. Tematem przewodnim tej części był konsument na rynku finansowym.
Jako pierwszy w tej sesji wystąpił prof. Leonid Nakov z Uniwersytetu Świętych Cyryla i Metodego w Skopje. W swoim referacie Managing Sustainable Financial Awarness and Inclusion of Consumers at Financial Markets (prezentacja pod linkiem) podkreślił, że w świetle przedstawionych analiz, należy wysnuć wniosek, że narodowe strategie podnoszenia świadomości finansowej powinny uwzględniać aspekt zrównoważonego rozwoju, tzn. brać pod uwagę aspekty gospodarcze, społeczne i środowiskowe. Ma to na celu zabezpieczenie interesów podmiotów rynku finansowego oraz należytą integrację konsumentów na rynku finansowym. Ponadto, jak wyjaśniał prof. Nakov, narodowe strategie nakierowane na ochronę konsumentów powinny nade wszystko zmierzać do budowania wzajemnego szacunku i zaufania na rynku finansowym.
Wykorzystanie nowych technologii przez brokerów ubezpieczeniowych a kwestia odpowiedzialności
W kolejnej części konferencji dr hab. Piotr Tereszkiewicz, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr Katarzyna Południak-Gierz z UJ, w referacie zatytułowanym The Use of the New Technologies by the Insurance Brokers Liability Related Issues (prezentacja pod linkiem) przybliżyli słuchaczom tematykę dotyczącą nowinek technologicznych w branży ubezpieczeniowej. Przede wszystkim, zwrócili uwagę na możliwość personalizacji potencjalnych klientów i późniejsze dostosowanie treści umowy ubezpieczenia do każdej osoby. Może to, zdaniem prelegentów, generować różnorakie problemy, na wielu poziomach, m.in. ryzyko dyskryminacji, asymetrii informacyjnej, nadmierny wpływ na samodzielność decyzyjną konsumenta. Prelegenci zwrócili uwagę na liczne wątpliwości, które może spowodować proces personalizacji, tak jak np. kwestia odpowiedzialności związanej z zawarciem źle dopasowanej umowy ubezpieczenia.
Rzecznicy Finansowi w światowych systemach ochrony klienta rynków finansowych
Prof. Jernej Černič z Uniwersytetu w Lublanie w referacie The Role of Financial Ombudsman Institutions in Business and Human Rights omówił proces tworzenia się instytucji rzecznika finansowego w ostatnich dziesięcioleciach w różnych krajach. Podkreślił rolę tej instytucji w zwiększaniu dostępu do instytucji finansowych, a w konsekwencji, do środków prawnych – zarówno w biznesie, jak i w sferze praw człowieka. W rezultacie, instytucja rzecznika finansowego, zdaniem profesora, pełni ważną rolę w skutecznym dostępie do wymiaru sprawiedliwości, w zgodzie z treścią dokumentu ramowego ONZ dotyczącego biznesu i praw człowieka. Jak podkreślił prelegent, polska instytucja Rzecznika Finansowego, w sposób szczególny łączy zalety wszystkich pozostałych modeli na świecie.
Kredyty hipoteczne w obcych walutach w Europie
W tej części raz jeszcze głos zabrał dr hab. Piotr Tereszkiewicz, prof. UJ. W referacie Foreign Currency Mortgage Loans in Europe – (Preliminary) Assessment omówił udział kredytów walutowych w portfelu kredytowym poszczególnych krajów. W sposób szczególny podkreślił nieustannie rozwijającą się sytuację w Austrii, Słowenii oraz na Węgrzech, również w kontekście prawa unijnego oraz najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
O wprowadzeniu nadzwyczajnych zmian legislacyjnych w Chorwacji dotyczących modelu konwersji kredytów we frankach szwajcarskich na kredyty denominowane lub indeksowane, mówiła prof. Emiliia Miscenic z Uniwersytetu w Rijece. W referacie zatytułowanym Violation of the Consumer Acquis in Croatian Swiss Loans Case Law and Practice (prezentacja pod linkiem) omówiła skomplikowane orzecznictwo chorwackich sądów i trybunałów, które wielokrotnie odnosiły się do tej kwestii na przestrzeni ostatnich lat. Między innymi, sądy podnosiły, że warunki umów dotyczących kredytów konsumenckich we frankach były niezrozumiałe dla klientów, gdyż banki w sposób nierzetelny udzielały niezbędnych wyjaśnień.
Przełom w ochronie praw konsumenta na przykładzie orzecznictwa TSUE
Dr Franciszek Strzyczkowski z Uniwersytetu Łódzkiego w wystąpieniu zatytułowanym Selected Adjudication of the Court of Justice of the European Union as Jurisprudence Milestones in the Area of Consumer Protection Law (prezentacja pod linkiem) kontynuował kwestię ochrony praw konsumenta w kontekście prawa Unii Europejskiej. Na podstawie wybranego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał najważniejsze orzeczenia dla konsumentów oraz tzw. frankowiczów. Między innymi, prelegent omówił sprawy takie jak Sprawa C-618/10 Banco Español de Crédito v Joaquin Calderón Camino, z której wynika, że sąd krajowy jest zobowiązany z urzędu do zbadania, czy dane warunki umowne mają charakter nieuczciwy dla konsumenta. Ponadto, została szeroko omówiona sprawa Kamila i Justyny Dziubaków v Raiffeisen Bank International AG, w świetle której, opierając się na prawie unijnym, a zwłaszcza na Dyrektywie 93/13, nie można wypełnić luk w umowie powstałych po usunięciu z niej nieuczciwych postanowień przepisami krajowymi o charakterze ogólnym. Przewidują one, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności zasadami słuszności lub ustalonymi zwyczajami. TSUE dopuszcza wykorzystanie przez sąd krajowy jedynie przepisu dyspozytywnego prawa krajowego, albo przepisu mającego zastosowanie o ile strony wyrażą na to zgodę – jak podkreślił dr. Strzyczkowski.
Panel II: Rynek finansowy a wiedza finansowa
Druga sesja zatytułowana Rynek finansowy a wiedza finansowa, której moderatorem został dr hab. Tereszkiewicz, prof. UJ, została poświęcona poziomu wiedzy finansowej w społeczeństwach oraz ochronie konsumenta na rynku finansowym.
Panel otworzyła dr hab. Grażyna Borys, prof. Uniwersytetu Zielonogórskiego (Przewodnicząca Doradczego Komitetu Naukowego przy Rzeczniku Finansowym), referatem zatytułowanym Analiza porównawcza narodowych strategii edukacji finansowej państw Grupy Wyszehradzkiej, która zaprezentowała analizę porównawczą narodowych strategii edukacji finansowej trzech z czterech państw grupy Wyszehradzkiej. Profesor Borys podkreśliła między innymi, że na Słowacji strategia finansowa została przyjęta już w 2008 r., w Czechach – w 2010 r., a na Węgrzech – w 2017 r. Prelegentka zwróciła uwagę na konieczność implementacji strategii edukacji finansowej w Polsce, podkreślając szczególną rolę i znaczenie w tym procesie Rzecznika Finansowego.
Dr hab. Mariola Lemonnier, prof. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, w referacie Ochrona konsumentów na francuskim rynku finansowym przybliżyła wirtualnym słuchaczom specyfikę ochrony konsumenta w prawie francuskim. Zwróciła uwagę, że rozmiar problemu związanego z kredytem walutowym denominowanym we frankach jest znacznie mniejszy we Francji – było to jedynie ok. 4,5-5 tys. udzielonych kredytów w całym kraju. Mimo to, sprawa ta budzi nad Sekwaną wiele emocji. Co ciekawe, kredyty walutowe we frankach szwajcarskich we Francji były zawierane przede wszystkim na mieszkania pod wynajem.
Na zakończenie drugiego panelu głos zabrała mgr. Barbara Flaszczyńska z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zaprezentowała niezwykle ciekawe wyniki swoich badań dotyczących roli Rzecznika Finansowego w wystąpieniu zatytułowanym Ochrona konsumenta a ryzyko reputacji banków na przykładzie działań instytucji Rzecznika Finansowego i UOKiK (prezentacja pod linkiem). Jak podkreśliła, efekty działań instytucji są istotnymi determinantami poziomu ryzyka reputacyjnego banków w Polsce. Efekty działalności Rzecznika w postaci raportów dotyczących poziomu reklamacyjności i sporów sądowych stanowią w ocenie konsumentów ważna determinantę ryzyka reputacyjnego banków.
Panel III: Edukacja i świadomość finansowa obywateli
Ostatni z paneli Edukacja i świadomość finansowa – wyzwania dla współczesnych rynków finansowych, którego moderatorką została dr hab. Lemonnier, prof. UWM, dotyczył kwestii najbardziej aktualnych, bo związanych z pandemią oraz kompetencją finansową – tak istotną w warunkach kryzysu.
Jako pierwsza zabrała głos dr hab. Małgorzata Serwach, profesor Uniwersytetu Łódzkiego. W referacie COVID-19 a odpowiedzialność placówek medycznych oraz ich ubezpieczycieli OC zwróciła uwagę na odpowiedzialność placówek medycznych i ubezpieczycieli OC w kontekście nowych zagrożeń spowodowanych COVID-19. Omówiła również najnowsze zmiany w ramach przepisów wykonawczych oraz nowe perspektywy dotyczące medycznej odpowiedzialności cywilnej w związku z koronawirusem. Podkreśliła, że dodatkową trudnością jest fakt, że nieustannie zmienia się też sama sytuacja epidemiczna, natomiast prawo nie potrafi nadążyć za tymi szybkimi zmianami.
Jako druga głos zabrała dr Ewa Cichowicz z SGH, która w referacie Podejście gospodarstw domowych do wykorzystania nowych technologii w edukacji omówiła determinanty, łączące świadomość i wiedzę finansową z otwartością na wykorzystywanie nowoczesnych technologii do celów edukacji finansowej. Przedstawiła wyniki badań przeprowadzonych na 500 obywatelach z całej Polski. W świetle tych badań ustalono, że preferowany przez respondentów poziom innowacyjności w edukacji finansowej zależał od intensywności wykorzystania wiedzy finansowej w życiu codziennym. Respondenci z wyższym poziomem wykształcenia częściej wybierali innowacyjne narzędzia edukacyjne. Ponadto, jak podkreśliła, poziom wykształcenia i aktywność rodziców w zarządzaniu finansami gospodarstwa domowego determinowały, czy i w jaki sposób edukują swoje dzieci w zakresie zarządzania finansami osobistymi.
Ostatnim wystąpieniem tej sesji był referat Nadmierne zadłużenie gospodarstw domowych w czasie pandemii koronawirusa: rola umiejętności finansowych oraz zarządzania długiem
dra Łukasza Kurowskiego z SGH, który zwrócił uwagę na to, że kryzys zdrowotny i epidemiologiczny unaocznił potrzebę efektywnego zarządzania budżetem gospodarstwa domowego. Podczas swojego wystąpienia potwierdził, że osoby z większymi umiejętnościami finansowymi są mniej narażone na nadmierne zadłużenie. W czasie kryzysu zdrowotnego spowodowanego pandemią, osoby z lepszymi umiejętnościami zarządzania długiem są mniej narażone na nadmierne zadłużenie. Podkreśli też, że ważny okazał się rodzaj doświadczenia kredytowego. Jak wskazywał, respondenci, którzy mają doświadczenie z kredytami konsumpcyjnymi są bardziej narażeni na problemy ze spłatą zadłużenia, niż osoby z doświadczeniami związanymi z kredytami hipotecznymi. Dr Kurowski czynnie przykłada się do podnoszenia umiejętności finansowych prowadząc kanał na YouTube – zachęcamy do odwiedzin tutaj.
Konferencję zakończył dr hab. Tomasz Bekrycht, prof. UŁ, Dyrektor Wydziału Edukacji i Komunikacji, w zastępstwie Rzecznika Finansowego, wyrażając nadzieję, że dzięki przedstawionym prezentacjom i wynikom badań, wdrożone zostaną postulaty, które realnie przyczynią się do wzmocnienia ochrony praw konsumenta na rynku finansowym w sytuacji post-pandemicznego kryzysu, jak i do podniesienia kompetencji finansowych – wśród dorosłych i młodzieży. Ponadto, w imieniu Rzecznika Finansowego, zapowiedział, że wyniki zaprezentowanych prezentacji zostaną wkrótce wydane w formie artykułów naukowych.
Odpowiedzialnym za merytoryczne przygotowanie tego naukowego wydarzenia był dr hab. Tomasz Bekrycht, prof. UŁ, Dyrektor Wydziału Edukacji i Komunikacji w Biurze Rzecznika Finansowego, który również czuwał nad przebiegiem Konferencji.