Dziś (23 listopada 2023 r.) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie C-321/22, w którym odpowiedział na pytania prejudycjalne zadane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy–Śródmieścia pod sygn. akt. I C 993/21.
Wyrok TSUE
Wyrok jest zasadniczo zbieżny z dotychczasowym stanowiskiem Rzecznika Finansowego.
Dzisiejszy wyrok TSUE jest korzystny z punktu widzenia ochrony klientów podmiotów rynku finansowego, będących konsumentami i zwiększa ich szanse do sądowego podważenia postanowień umów kredytów i pożyczek nakładających na nich zbyt wygórowane koszty. Trybunał rozstrzygnął, że badając nieuczciwość postanowień umownych należy brać pod uwagę fakt, iż warunek ten przewiduje zapłatę przez konsumenta kosztów lub prowizji w kwocie rażąco nieproporcjonalnej do świadczonej w zamian usługi.
Co równie ważne Trybunał uznał, że konsument może żądać stwierdzenia nieważności umowy pożyczki (lub jej bezskuteczności) nawet mając możliwość wystąpienia z innym powództwem wobec przedsiębiorcy.Oznacza to, że sąd krajowy nie będzie mógł oddalić powództwa
o ustalenie nieważności umowy pożyczki powołując się na brak interesu prawnego konsumenta jedynie z tego powodu, że przysługuje mu uprawnienie do wytoczenia np. powództwa o zapłatę.
Trybunał rozstrzygnął także, że w przypadku, gdy sąd krajowy unieważni warunek dotyczący sposobu zapłaty (np. konieczność spłaty w miejscu zamieszkania konsumenta) umowa może okazać się niewykonalna (a zatem nieważna). Jeżeli natomiast umowa może dalej obowiązywać to konsument może dokonać wyboru dowolnego, dopuszczalnego na mocy prawa krajowego sposobu płatności.
Pytania prejudycjalne
Wyrok jest konsekwencją trzech pytań prejudycjalnych.
Pytanie pierwsze dotyczyło nieuczciwości warunku umownego, który przyznaje przedsiębiorcy opłatę lub prowizję w rażąco wysokiej kwocie w stosunku do oferowanej usługi.
Kolejne pytanie dotyczyło kwestii konieczności wykazania „interesu prawnego” przez konsumenta występującego z powództwem o ustalenie nieważności lub bezskuteczności umowy pożyczki. Na marginesie wyjaśnić należy, że jest to o tyle istotne, iż pojęcie „interesu prawnego” nie zostało zdefiniowane w polskim prawie, a oceny czy powód posiada „interes prawny”, dokonuje za każdym razem sąd. W razie uznania, że takiego interesu brak – powództwo zostaje oddalone.
Pytanie trzecie sprowadzało się natomiast do rozstrzygnięcia czy umowę, w której jedyny warunek umowny dotyczący spłaty pożyczki został uznany za nieuczciwy można uznać za nieważną.
Stanowisko prezentowane przez Rzecznika Finansowego
Rzecznik Finansowy przedstawiał swoje stanowisko wskazując pełnomocnikowi RP przed TSUE kierunek proponowanego rozstrzygnięcia w ramach konsultacji prowadzonych w toku sprawy.
W zakresie pytania pierwszego Rzecznik utrzymywał, że prawo UE pozwala na uznanie za nieuczciwy taki warunek umowny, na mocy którego przedsiębiorca pobiera od konsumenta rażąco wysokie opłaty lub prowizje.
Jeżeli chodzi o pytanie drugie Rzecznik Finansowy wskazywał, iż przepisy unijne sprzeciwiają się założeniu, że konsument może nie mieć interesu prawnego w ustaleniu nieważności bądź bezskuteczności umowy. Jest to konsekwencją uznania, że konsument powinien mieć możliwość wyboru powództwa z jakim chce wystąpić przeciwko pożyczkodawcy.
Co do pytania trzeciego Rzecznik Finansowy przedstawił stanowisko, iż to sąd krajowy powinien oceniać czy w związku z nieuczciwymi warunkami umownymi – umowa ta może dalej obowiązywać. Jednocześnie Rzecznik wielokrotnie zwracał uwagę na brak przepisów, które mogłyby uzupełnić ewentualną lukę w umowie.
Opinia Rzecznika Generalnego
Przed wydaniem wyroku Trybunał Sprawiedliwości zwrócił się do Rzecznika Generalnego TSUE o wydanie opinii w zakresie pytania drugiego tj. konieczności wykazania „interesu prawnego” przez konsumenta. Rzecznik Generalny w opinii z dnia 22 czerwca 2023 r. wskazał, że przepisy unijne stoją na przeszkodzie takiej interpretacji, zgodnie z którą powództwo wniesione przez konsumenta o stwierdzenie bezskuteczności nieuczciwych warunków umownych ulega oddaleniu z powodu braku „interesu prawnego” ze względu na możliwość odzyskania kwot zapłaconych na rzecz przedsiębiorcy w drodze innego powództwa.