W lutym br. Rzecznik Finansowy, dr Bohdan Pretkiel ponownie skorzystał ze swojego uprawnienia i wniósł skargi nadzwyczajne do Sądu Najwyższego w czterech sprawach, w których w jego ocenie doszło do rażącego naruszenia praw klientów instytucji finansowych. Sprawy dotyczą tzw. „umów frankowych”.
Kredyty hipoteczne „we frankach szwajcarskich” w PKO BP
Dwie pierwsze skargi dotyczą umów o kredyty hipoteczne zawartych z Powszechną Kasą Oszczędności Bank Polski S.A.
Pierwsza skarga dotyczy kredytu, z 2007 r. Kredyt waloryzowany był kursem franka szwajcarskiego. Umowa oraz cała dokumentacja kredytowa zostały sporządzone przez bank według standardowych wzorów, które nie podlegały żadnym negocjacjom ani zmianom. W wyniku pogarszającej się sytuacji finansowej, klient banku zaczął mieć problemy ze spłatą bieżących rat kredytu. W związku z tym, bank wypowiedział umowę, stawiając w stan wymagalności wszystkie mające z niej wynikać należności.
W 2021 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu wydał nakaz zapłaty na rzecz Banku. Następnie komornik sądowy wszczął postępowanie egzekucyjne z niewydzielonej części nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie spłaty kredytu.
Zaskarżonemu orzeczeniu Rzecznik Finansowy zarzuca naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, tj. zasady równości obywatela wobec prawa, określonej w art. 32, rozumianej jako obowiązek zapewnienia konsumentowi takich samych praw, w tym uprawnień procesowych oraz nieuprzywilejowanie jednej ze stron sporu, zasady prawa do sądu, w postaci sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy określonej w art. 45 ust 1. Konstytucji oraz zasady ochrony konsumentów, jako słabszej strony stosunków cywilnoprawnych z przedsiębiorcą, określonej w art. 76 w zw. z art. 9 Konstytucji polegające na nieuwzględnieniu przy wykładni prawa krajowego prawa UE.
Ponadto, orzeczeniu zarzucono również rażące naruszenie przepisów prawa procesowego i rażące naruszenie przepisów prawa materialnego m.in. w zakresie klauzul niedozwolonych.
Druga sprawa dotyczy umowy z 2006 r. Klienci podjęli decyzję o kupnie nieruchomości w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych założonej rodziny. Ze względu na to, że ich kondycja finansowa nie pozwalała na samodzielne sfinansowanie tak dużej transakcji, zwrócili się do kilku instytucji finansowych o udzielenie potrzebnego wsparcia, przedstawiając dane mające znaczenie dla ustalenia zdolności kredytowej. Wśród adresatów tego zapytania znalazł się PKO BP S.A. z siedzibą w Warszawie. Pracownik banku zasugerował wzięcie kredytu „we frankach”. Pozwani przez bank klienci wykazali zainteresowanie taką ofertą, tym bardziej, że była to dla nich jedyna możliwość na uzyskanie wymaganej do zrealizowania inwestycji kwoty. Jak wynika z treści dokumentacji kredytowej pozwani wnosili o umowę kredytu w PLN, zaś kwota i waluta proponowana przez Bank to było blisko 150 tyś franków szwajcarskich. W konsekwencji pozwani podpisali z bankiem umowę kredytu hipotecznego. Kwota kredytu została wypłacona w złotych. Przeznaczeniem kredytu było pokrycie kosztów zakupu i remontu domu.
W związku z niespłacaniem kredytu wydany został nakaz zapłaty na podstawie weksla przedłożonego przez bank. W niniejszej sprawie zgodnie z orzecznictwem sąd winien najpierw zbadać pierwotny stosunek pomiędzy stronami umowy pod kątem istnienia klauzul abuzywnych. Rzecznik Finansowy wnioskuje o uchylenie zaskarżonego nakazu zapłaty i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi.
Wniesienie skargi jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej bowiem zaskarżone orzeczenie powinno być wyeliminowane z obrotu prawnego jako naruszające prawa i wolności człowieka określone w Konstytucji takie jak zasada sprawiedliwości społecznej, równości wobec prawa, ochrona konsumenta, prawidłowość działania organów władzy publicznej w rozumieniu ochrony obywatela przed arbitralnością władzy publicznej, a także stoi w sprzeczności z wiążącym Polskę prawem międzynarodowym.
Kredyt hipoteczny „we frankach szwajcarskich” w mBank S.A.
Kolejna sprawa również dotyczy kredytu hipotecznego „we frankach szwajcarskich”. W 2007 r. klienci BRE Banku S.A. z siedzibą w Warszawie (którego następcą prawnym jest mBank S.A.) zawarli umowę o kredyt hipoteczny „mPlan”. Kredyt waloryzowany był kursem franka szwajcarskiego. W 2018 r. klienci złożyli pozew przeciwko Bankowi, w którym wnieśli o uznanie poszczególnych klauzul zawartych w Umowie za abuzywne, o zasądzenie od mBank S.A. na ich rzecz solidarnie kwoty 45 tys. zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nadpłaty rat kredytowych, oraz o zasądzenie od mBank S.A. na ich rzecz solidarnie kwoty blisko 2 tys. złotych tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń związanych z ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego, ewentualnie w przypadku zaś stwierdzenia przez sąd, że ww. klauzule są abuzywne, a Umowa po wyeliminowaniu przedmiotowych klauzul nie może być wykonywana, klienci wnieśli o stwierdzenie nieważności całej Umowy.
Wyrokiem z lipca 2018 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi zasądził od Banku na rzecz klientów kwotę blisko 2 tys. zł, tytułem nienależnie pobranych świadczeń związanych z ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Podstawą oddalenia powództwa w pozostałym zakresie było uznanie przez Sąd Rejonowy, iż zakwestionowane w pozwie klauzule umowne nie są ani niejasne, ani nieprecyzyjne, ani sprzeczne z dobrymi obyczajami, ani też nie naruszają rażąco interesów konsumentów. Ponadto, ocenę abuzywności wskazanych klauzul Sąd Rejonowy odniósł wprost nie do chwili zawarcia umowy, lecz do sposobu jej wykonywania.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożyli zarówno klienci, jak i Bank. Wyrokiem z dnia 28 marca 2019 r. Sąd Okręgowy w Łodzi III Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił obie apelacje, w pełni podzielając zarówno ustalenia faktyczne jak i ocenę prawną Sądu Rejonowego.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, tj. zasady ochrony konsumentów, jako słabszej strony stosunków cywilnoprawnych z przedsiębiorcą, określonej w art. 76, zasady praworządności określonej w art. 7 oraz zasady związania prawem międzynarodowym określonej w art. 9 rozumianego jako powinność uwzględnienia przy wykładni prawa krajowego prawa UE. Zarzucono również rażące naruszenie przepisów prawa materialnego.
Kredyt hipoteczny „we frankach szwajcarskich” w EFG Eurobank Ergasias S.A.
Ostatnia ze skarg również dotyczy umowy z 2007 r., którą klienci zawarli z Bankiem EFG Eurobank Ergasias S.A. Oddział w Polsce Umowę. Umowa została zawarta przez Strony według standardowego wzorca umownego stosowanego przez Bank. Żadne postanowienia umowy nie były między stronami negocjowane, a pozwani nie mieli wpływu na ich treść.
Przedmiotem umowy było udzielenie kredytu w kwocie 250 tys. zł (w umowie wskazano, że Kredyt jest indeksowany do waluty obcej – frank szwajcarski), celem finansowania nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. Wypłata kredytu dokonana została w polskich złotych. Zgodnie z treścią postanowień umowy kredytobiorcy spłacali raty kapitałowo-odsetkowe, w oparciu o harmonogram spłat przygotowywany każdorazowo przez Bank. Kredytobiorcy zaprzestali spłaty zobowiązania, w związku z czym w 2020 r. Bank wypowiedział umowę kredytu, tym samym stawiając całe zobowiązanie kredytowe w stan natychmiastowej wymagalności. Pozwem z czerwca 2020 r. Bank Raiffeisen Bank International AG z siedzibą w Wiedniu, prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem oddziału: Raiffeisen Bank International AG (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce jako następca prawny banku udzielającego kredyt żądał zasądzenia od kredytobiorców na jego rzecz kwoty ponad 340 tys. zł.
Sąd Okręgowy w Gdańsku uwzględnił w całości powództwo banku. Od powyższego orzeczenia nie został wniesiony środek zaskarżenia, w związku z czym orzeczenie stało się prawomocne. Orzeczenie zaopatrzone jest w klauzulę wykonalności z maja 2022 roku. Na mocy wyżej opisanego tytułu wykonawczego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne.
Rzecznik Finansowy zarzucił wyrokowi w tej sprawie, naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji. W szczególności zasady związania prawem międzynarodowym oraz zasady pierwszeństwa prawa europejskiego przed ustawami krajowymi, określonych w art. 9 Konstytucji w zw. z art. 91 ust. 3 Konstytucji w zw. z art. 76 Konstytucji poprzez odmowę ustalania abuzywności klauzul i zastosowania przepisów Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, Ponadto zarzucił naruszenie zasady prawa do sądu, w postaci prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy określonej w art. 45 ust 1. Konstytucji, polegającego na całkowitym pominięciu przez Sąd obowiązujących przepisów prawa w zakresie ochrony konsumenta i wydaniu wyroku zaocznego wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, wskutek zaniechania dokonania oceny postanowień zawartych w Umowie o kredyt hipoteczny w zakresie m.in. wypłaty i spłaty kredytu pod kątem ich abuzywności i nie zniwelowania nierówności istniejącej pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, i nie wyciągnięcie wszystkich konsekwencji z tego stwierdzenia a więc rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów art. 3851 § 1 kodeksu cywilnego. Dodatkowo na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 ustawy o Sądzie Najwyższy, Rzecznik zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenie art. 3851 § 1 kodeksu cywilnego, w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13, polegające na ich błędnym niezastosowaniu w sprawie w wyniku zaniechania zbadania istoty sprawy.
Jak pomaga Rzecznik Finansowy
Więcej na temat działalności Rzecznika Finansowego znajdziesz na: rf.gov.pl/
Wzory dokumentów potrzebnych do: wydania istotnego poglądu, wstąpienia Rzecznika Finansowego do toczącego się postępowania sądowego lub wytoczenia powództwa przez Rzecznika Finansowego znajdziesz na: rf.gov.pl/wzory-wnioskow/